KOSMICZNY DESZCZ?..
meteorytów upadł na wielkopolską ziemię 5 tysiecy lat temu. Ślady tego odległego wydarzenia odnaleźć można na obszarze północnych peryferii miasta Poznania, będących niegdyś wsią Morasko.
UNIKATOWY OBIEKT PRZYRODNICZY
W 1976 roku utworzono na tym terenie rezerwat przyrody, nazywając go ? Meteorytem Morasko?, obecnie rezerwat reprezentuje typ leśno ? krajobrazowy i obejmuje obszar 54,28 ha. W kierunku rezerwatu wiedzie pomnikowa aleja lipowa, za nią znajduje się parking, gdzie widnieje duża mapa chronionego terenu. Przed wejściem na teren rezerwatu umieszczony jest głaz narzutowy z wyrytym napisem ku pamięci Franciszka Jaśkowiaka, przewodnika PTTK i działacza ochrony przyrody. Po rezerwacie należy poruszać się ścieżką dydaktyczną, oznakowaną licznymi przystankami z tablicami.
Rezerwat Meteoryt Morasko chroni polodowcowy krajobraz, czego obrazem są występujące na jego terenie doliny i pagóry. W południowej części rezerwatu znajduje się polodowcowe obniżenie, śródleśne jeziorko ? zwane Zimną Wodą; wypływa z niego strumień Różany Potok, który wpada do Warty. Najwyższym wzniesiem tego obszaru, a zarazem Poznania jest Moraska Góra licząca 154 m.n.p.m, która stanowi część kulminacyjną moreny czołowej z okresu zlodowacenia bałtyckiego, będącego ostatnim glacjałem na obszarze Polski.
Zagłębienia na terenie rezerwatu są jednak, nie tylko efektem działania wytapiających się z pokryw lodowych materiałów skalnych, ale również skutkiem upadku meteorytu.
MORASKIE KRATERY I METEORYTY
Poruszające się w przestrzeni kosmicznej z prędkością ponaddźwiękową, odłamki skalne nazywają się meteroidami, mają one od kilku mikrometrów do kilku metrów średnicy. W sytuacji wejścia meteroidu w atmosferę ziemską, rozgrzewa się on do wysokich temperatur, a jego część spala się i rozpada. Pozostała masa dociera do głębszych warstw atmosfery, wówczas rozgrzane cząsteczki gazów atmosferycznych zaczynają świecić. Efekt ten jest widoczny w postaci smugi świetlnej i nazywany jest meteorem. Tylko meteoroidy o dużych rozmiarach mają szansę przedostania się przez całą atmosferę ziemską i dotarcia do powierzchni ziemi i określane są mianem meteorytów.Zderzenie meteorytu z ziemią ma ogromną siłę i przypomina wybuch jądrowy. W okolicy Moraska uderzenie miało miejsce około 5 tysięcy lat temu. Wystąpił wówczas tak zwany deszcz meteorytów; upadająca bryła rozpadła się w powietrzu na wiele części, które eksplodowały, tworząc kratery eksplozywne. Zasięg spadających fragmentów meteorytu obejmuje miejscowość Przełazy na zachodzie, a także Jankowo Dolne pod Gnieznem na wschodzie. Dowodzą tego odnalezione przez poszukiwaczy meteorytów, okazy.
Meteoryty były znajdowane przez ludzi już w czasach epoki brązu i kamienia, i wykorzystywane wówczas jako materiał do produkcji broni, oręża, noży, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie. Wytworzone narzędzia walki cechowały się wyjątkową ostrością, a materiał do ich produkcji, nazywany jest stalą damasceńską.
Pierwszym odnalezionym i udokumentowanym meteorytem znalezionym na terenie rezerwatu, był okaz o masie 77,5 kg. Wydarzenie to miało miejsce 12 listopada 1914 roku, podczas kopania rowów strzeleckich przy północnej granicy obecnego rezerwatu. Największy meteoryt w rezerwacie został znaleziony w 2012 roku i ważył 261 kg . Odnajdywane na terenie rezerwatu meteoryty składają się ze stopu żelazowo- niklowego oraz stopu żelaza z siarką, którego występowanie nie istnieje na Ziemi. Do dziś na terenie rezerwatu Morasko, jak i w jego okolicy odnaleziono ok.1500 kg meteorytów.
Bezpośrednim wynikiem uderzenia meteorytu w podłoże są kratery. W rezerwacie jest ich siedem, z czego sześć wypełnionych jest wodą, wynika to z przepuszczalności minerałów budujących ich podłoża . Określenie wieku sedymentacji organicznej – torfu na dnie kraterów pozwoliło uczonym na oszacowanie czasu zdarzenia na 5 tysięcy lat. Kratery mają 2 metry lustra wody, 4 metry torfu , dalej znajduje się warstwa minerałów polodowcowych piasków, żwirów lub iłów. Ścieżka edukacyjna wiedzie wśród kraterów, pozwalając wyobrazić sobie zarys kosmicznego zdarzenia.
Przedmiotem ochrony rezerwatu Meteoryt Morasko jest również część biotyczna, którą stanowią: porastający tutaj grąd środkowoeuropejski a także chronione gatunki flory, jakimi są: lilia złotogłów, czy kopytnik pospolity.
REKREACJA ? EDUKACJA EKOLOGICZNA
Z uwagi na bliskość dużej aglomeracji miasta Poznania ? obszar rezerwatu stanowi cel spacerów mieszkanców miasta i jego okolic, a także licznie przyciąga poszukiwaczy, jak i naukowców z całego świata. Wytyczona ścieżka edukacyjna prowadzi odwiedzających w pobliżu kraterów, dalej wiedzie przez las, do Moraskiej Góry, na której północnym zboczu znajduje się zrekultywowane wyrobisko żwirowe; trasę zamyka śródleśne jeziorko, gdzie porasta roślinność bagienna. Infrastrukturą rezerwatu od wielu lat opiekuje się Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra. Towarzystwo planuje unowocześnienie trasy edukacyjnej, wyposażając ją w multimedialne tablice, a także organizuje zwiedzanie rezerwatu z przewodnikiem.
AKTUALNOŚCI
W listopadzie 2014 roku świętowana będzie setna rocznica odkrycia pierwszego meteorytu na terenie Moraska, z tej okazji 09 listopada zostaną odsłonięte nowe tablice informacyjne w rezerwacie, 12 listopada natomiast odbędzie się konferencja poświęcona obchodom rocznicy. Wiele okazów meteorytów odnalezionych , nie tylko w moraskim rezerwacie, a także bogactwo minerałów, można obejrzeć w gablotach Pracowni Muzeum Ziemi Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu, przy ul. Dzięgielowej 27 w Poznaniu. Wstęp jest bezpłatny.
Warto również udać się na spacer przed budynek Instytutu Geologii Uniwersytetu, by zobaczyć lapidarium, a więc miejsce gdzie gromadzone są okazy kamieni odnajdywanych w przyrodzie, a także stosowanych w architekturze, budownictwie i sztuce.
Zainteresowanym tematyką rezerwatu Meteoryt Morasko polecam publikację Sławomira Janyszka pt.?Rezerwat Morasko ? przyrodnicza perła Poznania”, a także opracowania profesorów : Wojciecha Stankowskiego oraz Andrzeja Muszyńskiego.
