Nadwarciańskie krajobrazy, ptasie królestwo i park drogowskazów.
W kolejnej odsłonie moich jesiennych eko- wędrówek odwiedziłam Kotlinę Gorzowską.Październikowa wycieczka odbyła się w aurze dalekiej od tej, która charakteryzuje złotą jesień. Niestety, było pochmurno – co dokumentują wykonane zdjęcia, ale nie padało, dzięki czemu mogłam śmiało eksplorować swoje ekologiczne trasy. Liście już w większości opadły z drzew, pozostawiając na leśnych ścieżkach kolorowy, szeleszczący podczas spaceru kobierzec. Mnie, miłośniczce Słońca w każdej postaci, będzie brakowało ciepła i światła. Dla zachowania harmonii muszę odnaleźć w naturze piękno jesieni i przestawić się na ten nieco refleksyjno – melancholijny nastrój.
Za cel mojej podróży obrałam Park Narodowy Ujście Warty położony w województwie lubuskim, w ujściowym odcinku rzeki Warty.
Park Narodowy Ujście Warty został utworzony w 2001 roku, ale historia ochrony nadwarciańskich mokradeł sięga już 1965 roku, gdy powstał tzw. otwarty zwierzyniec w południowej części parku. W 1996 roku powołano do życia Park Krajobrazowy Ujście Warty, który obecnie pokrywa się z otuliną Parku Narodowego. Cenny przyrodniczo obszar poddano również ochronie pod egidą międzynarodowej Konwencji RAMSAR (od 1984 roku dla wcześniej utworzonego rezerwatu przyrody Słońsk, a od 2007 roku dla całego obszaru Parku Narodowego ). W 2004 roku na terenie Parku wydzielono również obszar ochrony Natura 2000 Ujście Warty ; reprezentujące typy ptasi i siedliskowy.
Trzon Parku stanowi rzeka Warta wraz z lewobrzeżnym dopływem Postomią. Terytorium Parku stanowią liczne starorzecza i kanały, z których podczas okresów powodzi przepompowywana jest woda do Warty. W Parku zaznaczają się dwa obszary: Polder Północny, będący wałem rozciągającym się równolegle do rzeki Warty oraz obszar zalewowy, który ogranicza na południu Wschodni Wał przeciwpowodziowy . Krajobraz Parku ma charakter półnaturalny, gdyż już od XVIII wieku regulowano przebieg rzeki, którą pierwotnie cechował system warkoczowy. Rozległy obszar zalewowy nie sprzyjał osadnictwu na tym terenie. Sytuacja zmieniła się za panowania Fryderyka Wielkiego w XVIII wieku, który zarządził zasiedlenie obszaru przez osadników olęderskich. Pomimo otrzymania od króla licznych przywilejów, życie imigrantów przebiegało w trudnych warunkach naturalnych. Wiąże się z tym legenda, iż mieszkańcy nadwarciańskich rozlewisk w poszukiwaniu lepszego życia zapragnęli wyemigrować do Ameryki. Władca nie poparł żądania chłopów, i utworzył nad Wartą swoją Amerykę, zakładając osady o nazwach: Nowy Jork, Pensylwania, Sumatra. Obecnie wsie te nie istnieją.
Nadwarciańskie mokradła to raj dla ptaków, które znajdują tutaj wymarzone warunki do życia. Przebywają tutaj ptaki wędrowne, zimujące, lęgowe i przechodzące pierzenie; lista ich jest zbyt długa żeby je wymieniać, gdyż odnotowano ich ponad 270 gatunków. Ekosystemy wodne upodobały sobie również ryby. W celu zachowania pożądanych dla ptaków otwartych siedlisk, czyli łąk, pastwisk i trzcinowisk na terenie Parku stosuje się koszenie łąk oraz wypas bydła i koni. Nieczęsty to już widok, kiedy można spotkać tak swobodnie pasące się zwierzęta.
Obecnie na terenie Parku Narodowego realizowany jest program „Restytucja i utrzymanie siedlisk lęgowych ptaków wodnych i błotnych”, gdzie priorytetem jest powstrzymanie sukcesji wtórnej, czyli zarastania niegospodarowanych łąk przez zarośla wierzbowe. Zastanawia mnie, jednak, czy nie jest to zbyt radykalne działanie pozbawiające nadrzeczny krajobraz cennych łęgów.
Moją trasę rozpoczęłam od odwiedzenia miejscowości Witnica. Atrakcją miejscowości jest Park Drogowskazów, który znajduje się obok Urzędu Gminy i w pobliżu Żółtego Pałacyku. Jako, że podróże są ważnym aspektem mojego życia, zainteresowała mnie ekspozycja poświęcona drodze. W parku wydzielono cztery przestrzenie: kultury drogi z prezentacją drogowskazów a także legendarnymi postrachami dróg, słupów milowych cywilizacji, refleksji i fantazji. Jest to niewątpliwie warte uwagi miejsce.
Dalej kierując się na wioskę Kłopotowo, dojechałam do Warty , gdzie czekała mnie przeprawa promowa przez rzekę żeby dostać się do wioski Jamno, która była moją bazą wypadową. Tutaj przesiadłam się na rower i wybrałam się na Wał Wschodni, przez który przebiega żółta ścieżka przyrodnicza „szlak derkacza” . W trakcie jazdy przez wał udało mi się sfotografować sowę błotną (niestety nie dysponowałam lepszym obiektywem).
I tak dojechałam do przepompowni, obok której znajduje się informacja turystyczna, a także stolica Rzeczpospolitej Ptasiej. Tutaj otrzymałam paszport, stając się oficjalnie obywatelką ptasiego państwa. Pomysłodawcą powstania Rzeczpospolitej Ptasiej jest Towarzystwo Przyjaciół Słońska. Corocznie członkowie wspólnoty /jest ich ponad 2600 osób/ zwoływani są na zlot , gdzie organizowane są prelekcje i akcje, służące pogłębianiu wiedzy o ptakach i integracji ptasich miłośników. Każdego roku Rzeczpospolita Ptasia ma innego patrona ? rok 2014 jest rokiem kani rudej. Warto dodać, że produkt turystyczny Rzeczpospolita Ptasia w 2009 roku został zwycięzcą w Konkursie Komisji Europejskiej na Najlepsze Europejskie Destynacje ? EDEN. Konkurs wyróżnia megaprodukty turystyczne, charakteryzujące się cennymi walorami kulturowymi i przyrodniczymi, gdzie działalność turystyczna prowadzona jest w sposób zrównoważony .
Informacja turystyczna znajduje się obok przepompowni, którą wybudowano tutaj w XX wieku. Usypane przedtem wały przeciwpowodziowe spełniały swoją funkcję jedynie połowicznie, gdyż uniemożliwiały odpływ wód opadowych przez wrota wału do koryta Warty, w sytuacji gdy jej poziom był zbyt wysoki, i nie działała siła grawitacji. Konieczne było, więc dodatkowe rozwiązanie. W tym celu powstała właśnie przepompownia, napędzana początkowo napędem parowym, a już od lat 60 tych XX wieku wykorzystująca energię elektryczną.
Drugi dzień rozpoczęłam od wycieczki do malowniczego miasteczka Słońsk, którego symbolem jest zamek Joannitów. Obiekt pochodzi z XIV wieku, następnie został przejęty przez Joannitów w XV wieku i stał się siedzibą wielkiego mistrza baliwatu brandenburskiego. Okazały zamek spłonął w 1975 roku, i do teraz pozostaje ruiną. W sąsiedztwie pobliskiego kościoła , w szachulcowym domu, znajduje się wystawa pamiątek regionalnych, przybliżająca walory regionu.
Dalej udałam się w kierunku ścieżki przyrodniczej wytyczonej przez Park Narodowy, która rozpoczyna się we wsi Przyborów obok Słońska. Trasa ścieżki ma 2 kilometry i biegnie po betonowych płytach, znajduje się tu kilka tablic informujących o ptakach i ich siedliskach życia, a także wieża widokowa, z której rozpościera się panorama na parkowe rozlewiska.
Na terenie parku , jak i w jego otulinie znajduje się jeszcze kilka ciekawych szlaków krajoznawczo ? edukacyjnych, są to : Szlak dzięcioła ? 5 km, Szlak gęgawy ? 7 km , Na dwóch kółkach przez polder północny- ścieżka rowerowa 32 km, Olszynki -3 km, oraz znajdujące się przy siedzibie parku w Chyrzynie -Przyrodniczy ogród zmysłów i Mokradła.
Obszar Parku w większości stanowią podmokłe łąki. Pełnią one wiele istotnych funkcji przyrodniczych, a także gospodarczych; między innymi służą do wypasu zwierząt, czy pozyskiwania ziół. Ekosystemy trawiaste występują w różnych warunkach klimatycznych, i na różnych szerokościach geograficznych, zarówno na glebach wilgotnych, jak i skrajnie suchych. Koniecznie, więc chciałam odwiedzić jedyne w Polsce Muzeum Łąki we wsi Owczary. W muzeum znajduje się ekspozycja informująca o ekosystemie łąkowym, z której dowiedzieć się można o gatunkach traw porastających łąki, a także poznać zwierzęta żyjące w łąkowym siedlisku. Po wizycie warto pospacerować ścieżką przyrodniczą „Na murawy” , która została wytyczona wśród stromych stoków nadodrzańskich. Takie ukształtowanie terenu oraz specyficzne warunki klimatyczne i glebowe sprzyjają występowaniu cennych i rzadkich w Polsce muraw kserotermicznych, czyli roślinności ciepło i sucholubnej, charakterystycznej dla dalekich stepów. Murawy ukształtowały się na miejscu wyciętych lasów, na którym następnie wypasano owce. Stąd wypas owiec i kóz jest kultywowany, by sprzyjać niezarastaniu podłoża a także zachowaniu cennego składu gatunkowego muraw. Spacerem wśród muraw zakończyłam moją wycieczkę.
Park Narodowy Ujście Warty warto odwiedzić o każdej porze roku i oddać się obserwacji ptasich zwyczajów, jak chociażby wiosennych godów, czy jesiennych sejmików przed wylotem do ciepłych krajów . Ekoturyście przyda się lornetka, wskazany jest aparat fotograficzny z dobrym obiektywem i wyższe buty. Przed wycieczką warto zadzwonić do parku narodowego i zapytać o poziom wód, czy nie zostały zalane szlaki turystyczne.
