Skuteczna ochrona nietoperzy w lasach zależy od zapewnienia tym zwierzętom kryjówek i miejsc żerowania. Duża w tym rola leśników. W czasie jesiennych prac w terenie warto pomyśleć, jak pomóc im przezimować.
Koniec lata i jesień to okres godowy krajowych nietoperzy. Samce borowców wielkich zajmują swoje terytoria wraz z kryjówką godową, np. dziuplą, którą znakują wydzieliną zapachową z gruczołów policzkowych. Za pomocą specjalnych głosów godowych odstraszają konkurentów i wabią samice, które gromadzą się na kilka dni w kryjówce, tworząc tzw harem.Jesień to dla nietoperzy także czas migracji, podczas których wędrują ze swoich letnich schronień do zimowych. Dalekodystansowi migranci, tacy jak karliki większe, pokonują nawet 2000 km. Wreszcie jesień to dla wszystkich krajowych gatunków nietoperzy – jest ich 25 – czas intensywnego żerowania, w celu zgromadzenia zapasów tkanki tłuszczowej przed zimową hibernacją.
Chronić stare i tworzyć nowe
Las jest podstawowym środowiskiem bytowania nietoperzy. W zależności od gatunku polują one na owady na śródleśnych polanach, obrzeżach drzewostanu, nad zbiornikami wodnymi oraz wzdłuż dróg, dolin rzek i potoków. Dla przykładu – gacki brunatne mogą zbierać swoje ulubione nocne motyle z powierzchni liści, a nocki duże chwytają chrząszcze z powierzchni ziemi.
Zadaniem leśników w ramach ochrony nietoperzy w lasach jest stosowanie się do zasad proekologicznej gospodarki leśnej. Tym latającym ssakom sprzyja pozostawianie starych, dziuplastych drzew, będących głównie schronieniami letnimi, a niekiedy również zimowymi. Bardzo ważne jest zachowanie mozaikowości środowiska leśnego, utrzymanie istniejących i tworzenie nowych śródleśnych zbiorników wodnych oraz, na ile to możliwe, ciągłe dążenie do zróżnicowania parametrów wiekowych, gatunkowych i powierzchniowych drzewostanów.
Kryjówki letnie i zimowe
To miejsca przebywania pojedynczych osobników, kolonii letnich, zimowych, a także kwatery przejściowe i godowe. Latem nietoperze na swoje schronienia wybierają strychy, dziuple, szpary pod odstającą korą, spękania w pniach czy szczeliny pod mostami. Nierzadko zdarza się, że nietoperze zasiedlają położone w odosobnieniu osady leśne. W przypadku zasiedlonych budynków ważne jest, aby nie prowadzić prac remontowych w okresie rozrodu i wychowywania młodych. Należy też pamiętać o stosowaniu nietoksycznych dla ssaków środków do konserwacji drewna i zachowaniu istniejących wlotów, którymi nietoperze dostają się do kryjówek.
Zimą nietoperze na miejsca hibernacji wybierają głównie jaskinie, sztolnie, obiekty militarne, piwnice. Panuje tam niewysoka, ale co najważniejsze stała temperatura. Wiele tego rodzaju obiektów zlokalizowanych jest na terenach leśnych. Miejsca, w których nietoperze licznie hibernują, można zabezpieczyć przed niekontrolowaną penetracją ludzi poprzez instalowanie odpowiednich krat, ale takich, które nie utrudnią nietoperzom wlotu i nie wpłyną negatywnie na mikroklimat zimowiska.
Gdy obserwujemy hibernujące nietoperze w podziemiach, gdzie brakuje pęknięć i szczelin, chociażby w przydomowych piwniczkach, możemy podwiesić tam cegły dziurawki. Zwierzęta będą miały wówczas wygodne chwyty, aby „zaczepić się” na zimę. Trzeba podkreślić, że znaczenie sztucznych schronień dla nietoperzy wzrasta równocześnie ze zmniejszającym się stopniem zróżnicowania przestrzennego i wiekowego drzewostanów! Sposobem zwiększenia liczby schronień jest wywieszanie specjalnych nadrzewnych skrzynek. Zadanie, jakie mają spełniać, to stworzenie lokatorom warunków zbliżonych do tych, jakie zapewniają im dziuple drzew.
Skrzynki
Niektóre gatunki spośród krajowej chiropterofauny można spotkać w budkach lęgowych dla ptaków W celu uniknięcia ptasiej konkurencji konstruuje się skrzynki przeznaczone specjalnie dla nietoperzy. Powinny one cechować się przede wszystkim: szczelnością, trwałością, szorstką powierzchnią wewnętrzną oraz ciasnym szczelinowym wlotem. W zależności od typu, skrzynki mają różne wymiary. Istnieje wiele modeli skrzynek różniących się zarówno kształtem, jak i materiałem zastosowanym do ich wykonania (drewno, trocinobeton).
Dwa podstawowe modele skrzynek dla nietoperzy to głębszy Issel oraz płaski Stratmann. Skrzynki powinny być wykonane z wysuszonego drewna. Dopuszczalne jest stosowanie nietoksycznych klejów do uszczelniania konstrukcji. Wyklucza się natomiast stosowanie impregnowanego drewna. Szerokość umieszczonej w dolnej części szczeliny powinna wynosić 1,5-2 cm. Niektórzy autorzy zalecają, w celu podwyższenia temperatury wewnątrz, obicie budki papą, co dodatkowo zabezpieczy ją przed dzięciołami.
Skrzynki mogą być zasiedlane przez pojedyncze osobniki lub całe kolonie. Niekiedy stanowią schronienie dla kolonii rozrodczych (liczących nawet kilkadziesiąt osobników), w których w czerwcu na świat przychodzą młode. Czynności czyszczenia i naprawiania budek można przeprowadzać w okresie jesienno – zimowym, a dokładnie od 16 października do końca lutego. Niektóre typy budek nie posiadają dna i nie wymagają czyszczenia.
Nietoperzom możemy również pomóc, budując konstrukcje znacznie prostsze niż budki. Wystarczy zawiesić płaską skrzynkę lub drewnianą płytę na ścianie budynków, altan, garaży, ambon myśliwskich czy paśników (odległość miedzy deską a ścianą powinna wynosić 2-3 cm). Wykorzystają ją mopki, karliki, nocki Brandta i nocki wąsatka, które na schronienia wybierają wszelkiego rodzaju szczeliny. Skuteczność ochrony nietoperzy w lasach zależy od zapewnienia tym zwierzętom kryjówek i miejsc żerowania, a rola leśników w tym względzie jest nieoceniona.
Jak zawieszać skrzynki dla nietoperzy?
– skrzynki należy zawieszać w monokulturach, szczególnie młodszych klas wieku, ubogich w dziuple i w drzewostanach w trakcie przebudowy, o stałym podroście;
– skrzynka nie może być zawieszana między gałęziami, ponieważ nietoperze potrzebują wolnej przestrzeni do swobodnego wlotu;
– skrzynki wieszamy na wysokości 3,5-5 m;
– miejsce, gdzie wywieszamy skrzynki, powinno być nasłonecznione, osłonięte od wiatru i deszczu, dlatego najkorzystniejsza jest wystawa południowa lub południowo-wschodnia do południowo-zachodniej;
– zaleca się grupowy sposób rozwieszania, np. ok. 5-10 skrzynek rozwieszamy na sąsiadujących drzewach, wzdłuż dróg, linii oddziałowych, na granicach z otwartym terenem i w pobliżu zbiorników wodnych;
– korzystne jest rozwieszanie kilku typów skrzynek, co pozwala określonym gatunkom na znalezienie optymalnych warunków
