Oszczędźmy sobie smogu

Jakość powietrza w Polsce pozostawia wiele do życzenia. Smog stał się zjawiskiem powszechnym, a na ulicach coraz częściej można spotkać przechodniów w maseczkach antysmogowych. Jednym z regionów, w których powietrze jest najbardziej zanieczyszczone, jest Małopolska. Dane pokazują, że aż 98% mieszkańców jest narażonych na zbyt wysokie stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu. Władze samorządu województwa nie pozostały jednak obojętne i ? przy zdecydowanym poparciu mieszkańców – wprowadziły uchwałę antysmogową. Co oznacza ona dla Małopolski i Małopolan?

Główną przyczyną powstawania smogu są stare i niskosprawne kotły na węgiel i drewno, które emitują ogromne ilości trujących pyłów. Potocznie określane jako ?kopciuchy? sprawiły, że oddychamy powietrzem, które znacznie przekracza zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia. Sytuacja w naszym kraju stała się tak drastyczna, że Komisja Europejska pozwała Polskę za zbyt wysoki poziom zanieczyszczeń w powietrzu. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał natomiast, że Polska złamała przepisy dotyczące jakości powietrza, narażając tym samym mieszkańców na poważne choroby. Pył zawieszony PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)piren powodują choroby układu oddechowego (takie jak astma czy rak płuc), nerwowego (problemy z pamięcią i koncentracją), mogą być też przyczyną zawału. Dlatego w trosce o zdrowie mieszkańców Małopolski wprowadzono uchwały antysmogowe dla Krakowa i całego regionu. Ich głównym założeniem jest wymiana starych kotłów na paliwa stałe oraz zakaz spalania najgorszego opału.

– Jesteśmy prekursorami jeśli chodzi o działania na rzecz poprawy jakości powietrza, choć od początku nie było to łatwe zadanie. Jednak, żebyśmy wszyscy odnieśli sukces potrzeba pracy u podstaw. Zmienić należy przede wszystkim podejście wielu osób do tego problemu – przekonuje Wojciech Kozak, Wicemarszałek Województwa Małopolskiego.

Uchwały antysmogowe

Województwo małopolskie dostrzegło zagrożenie wynikające ze złej jakości powietrza i mocno zaangażowało się w działania naprawcze. Uchwała antysmogowa dla Małopolski wprowadziła od 1 lipca 2017 roku zakaz spalania wilgotnego drewna oraz mułów i flotów węglowych. Określiła też normy jakości dla kotłów, których można używać do ogrzewania domów i mieszkań.

W myśl wprowadzonych przepisów do końca 2022 roku trzeba pozbyć się urządzeń, które nie kwalifikują się do żadnej klasy emisyjnej. Kotły na paliwa stałe zaliczane do klasy 3 lub 4 powinny zostać wymienione do końca 2026 roku. Urządzenia klasy 5 (według normy PN-EN 303-5:2012) mogą być użytkowane bezterminowo, zgodnie z okresem swojej żywotności. Na bardziej rygorystyczne kroki zdecydowano się w Krakowie, gdzie od 1 września 2019 roku obowiązywał będzie całkowity zakaz spalania paliw stałych (węgla i drewna). Oznacza to, że w kotłach, piecach i kominkach dopuszczone będzie stosowanie wyłącznie gazu ziemnego lub lekkiego oleju opałowego. To pierwszy, tak odważny krok w skali całego kraju, podjęty w celu ratowania jakości powietrza. 

Program LIFE

W jak najszybszej poprawie jakości powietrza w regionie ma też pomóc Projekt LIFE pn.: ?Wdrażanie Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego ? Małopolska w zdrowej atmosferze?. Koordynuje go Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego,a w projekt zaangażowało się 62 partnerów, w tym 55 małopolskich gmin. Dzięki LIFE udało się stworzyć sieć Ekodoradców. To zatrudnieni w gminach specjaliści w zakresie jakości powietrza i energetyki. Dzięki swemu doświadczeniu i wiedzy prowadzą merytoryczny nadzór nad dokumentami strategicznymi gminy, takimi jak Program Gospodarki Niskoemisyjnej i Plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, w sposób zapewniający ich spójność. Ponadto mobilizują mieszkańców gmin do wymiany pieców oraz promują proekologiczne zachowania. U nich każda zainteresowana osoba znajdzie sprawdzone informacje na temat najbardziej efektywnych sposobów ograniczenia niskiej emisji oraz dowie się, jak zdobyć dofinansowanie do wymiany pieca, termomodernizacji budynku czy instalacji odnawialnych źródeł energii. To m. in. dzięki ich pracy w 2016 roku wymieniono 7300 starych kotłów węglowych, a termomodernizację przeszło 480 budynków. Krok dalej poszedł Kraków, zatrudnieni w gminie Ekodoradcy służą pomocą mieszkańcom dotkniętym ubóstwem energetycznym odwiedzając ich w domach. Dodatkowo miasto stworzyło dla mieszkańców trzy punkty informacyjno-doradcze.

– Wejście do projektu przyniosło znaczne korzyści dla całej gminy i wszystkich jej mieszkańców. Od początku nie mieliśmy wątpliwości, że to dobra decyzja. Podejmujemy wszelkie niezbędne kroki i działania, by poprawić jakość powietrza w naszym regionie, szczególnie w okresie grzewczym ? mówi Andrzej Skupień, Wicewójt Gminy Bukowina Tatrzańska. – Wiele dobrego wniósł Ekodoradca, pracujący nad zmianą mentalności społecznej. Spotyka się z dziećmi w szkołach, informuje i edukuje mieszkańców, pomaga również w wymianie źródeł ogrzewania na bardziej ekologiczne. Wcześniej jako gmina mieliśmy problem ze skupieniem się na działaniach związanych z jakością powietrza; nie było wyodrębnionego pracownika, który zajmowałby się tylko tym problemem ? wyjaśnia. Jednak ostateczny efekt realizacji programu ochrony powietrza zależy w równej mierze od determinacji władz, jak i od postawy społeczności lokalnych. Najważniejsze, by wszyscy nabrali przekonania, że warto korzystać z jak najbardziej ekologicznych źródeł pozyskiwania energii, natomiast węgiel wykorzystywać jedynie w ostateczności. Jeśli mieszkańcy będą świadomi, że mają realny wpływ na środowisko, szanse na szybką realizację wyznaczonych celów znacznie wzrosną.

Program dofinansowania

Choć polityka zmierzająca do poprawy jakości powietrza w Małopolsce spotkała się z pozytywnym przyjęciem przez lokalne społeczności, wielu mieszkańców obawia się jednak kosztów związanych z wymianą urządzeń grzewczych. Wobec tego województwo małopolskie, mając świadomość ograniczeń finansowych mieszkańców, przeznaczyło specjalną pulę pieniędzy na dofinansowania na likwidację starych kotłów na paliwa stałe i montaż nowych, niskoemisyjnych. Dopłaty dla mieszkańców gmin oferowane są z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Należy jednak pamiętać, że dofinansowanie można uzyskać za pośrednictwem gminy.

Jeżeli mieszkaniec danej gminy będzie ubiegał się o dofinansowanie, koniecznie musi sprawdzić czy nowo montowany kocioł spełnia wymagania ekoprojektu. Na pewno pomoże w tym lista kotłów dostępna na stronie https://powietrze.malopolska.pl/ekoprojekt. Posłuży też pracownikom gmin do zweryfikowania czy nowo montowane kotły rzeczywiście spełniają wymagania ekoprojektu.

Czy to działa?

Małopolska jest pierwszym regionem, który tak zdecydowanie opowiedział się po stronie czystego powietrza. Najwyższa Izba Kontroli potwierdza, że władze wojewódzkie realizując program ochrony powietrza i wprowadzając uchwały antysmogowe wywiązały się z powierzonych im zadań. Można nawet mówić o pierwszych sukcesach: w wyniku przeprowadzonych inwestycji z zakresu ograniczania emisji powierzchniowej, obejmujących przede wszystkim likwidację kotłów na paliwo stałe, termomodernizację budynków i zastosowanie odnawialnych źródeł energii, zaobserwowano spadek stężenia głównych zanieczyszczeń: pyłu PM10, pyłu PM2,5, bezno(a)piernu.

Więcej informacji o projekcie LIFE i jego efektach dostępnych jest na stronie: https://powietrze.malopolska.pl/