Ścieżka przyrodniczo?dydaktyczna w Zbójnie

Projekt ścieżki przyrodniczo?dydaktycznej w Zbójnie powstał z uwagi na wybitne walory krajobrazowe i przyrodnicze tej okolicy. Ścieżka obejmuje pomniki przyrody przy XIX-wiecznym pałacu, roślinność wodną i szuwarową nad Jeziorem Zbójeńskim oraz jedno z najpiękniejszych w Polsce pól drumlinowych.

Szerszy opis

Zespół pałacowo-parkowy w Zbójnie powstał w połowie XIX w z inicjatywy Antoniego Ignacego (syna Piotra) Sumińskiego herbu Leszczyc. Szybko jednak właścicielem majątku została rodzina Dzierżanowskich herbu Grzymała, która kontynuowała dzieło poprzednika. Obecnie teren ten należy do kilku właścicieli.
Po obrzeżach południowej strony założenia przy szosie Lipno – Rypin do dziś pozostało fragmentaryczne ogrodzenie murowane z czerwonej cegły wraz z bramą wjazdową. Na wprost bramy znajduje się główny obiekt – późnoklasycystyczny pałac piętrowy z półokrągłym betonowo-ziemnym podjazdem od frontu. Na prawo znajduje się budunek dawnej lokajówki i częściowe zabudowania gospodarcze. Dalej w kierunku wschodnim usytuowana była oranżeria, po której dziś już nie ma śladu. Także nie istnieje już prywatna kapliczka murowana, która znajdowała na lewo od bramy. Zachowała się natomiast część zabudowań folwarcznych (spichlerz, stajnia, kuźnia rządcówka) w części południowo-zachodniej.
 

Powyżej, od strony północnej znajdował się zespół sadów z warzywnikiem oraz park. Zarówno Sumińscy jak i Dzierżanowscy byli zamiłowani w przyrodzie. Założyli park o naturalistycznym charakterze, sadząc gatunki roślin sprowadzane niemalże z całego świata.

Obecnie park istnieje już tylko w szczątkowej formie. W czasie II wojny światowej i na skutek powojennej działalności człowieka układ założenia dworsko-parkowego został zatarty i zdewastowany a teren zaniedbany. Między innymi w latach pięćdziesiątych bezmyślnie wycięto kilka egzemplarzy pięknych okazów wierzby wawrzynkowej, które sprowadzone były przez Dzierżanowskich z Portugalii na początku XX wieku. Podobny los spotkał wiele innych cennych gatunków i okazów (np.: lipy, dęby, kasztanowce, buki). Jednak mimo tych zniszczeń park nadal posiada walory przyrodnicze. Znajduje się tu 5 (kilkanaście lat temu było 8) zarejestrowanych i opatrzonych tabliczkami pomników przyrody: 3 platany klonolistne, 1 miłorząb dwuklapowy, 1 buk zwyczajny. Na uwagę zasługują także inne rzadkie, egzotyczne i dekoracyjne okazy drzew, np.: sosna czarna, dąb szypułkowy (odm. stożkowa), jesiony wyniosłe, liczne kasztanowce, kilka sztuk topoli białej (białodrzewy), klony zwyczajne i klon jawor.
Jezioro Zbójeńskie rozciąga się na północny wschód od pałacu. Niegdyś zajmowało znacznie większą powierzchnię. Dziś częściowo przekształcone w łąkę jest przykładem sukcesji ekologicznej o czym świadczy znajdująca się tu roślinność oraz muszle zatoczka i błotniarki widoczne w kretowiskach. Wśród roślinności wodnej i szuwarowej spotykamy m.in. pałkę wodną, kosaciec, tatarak, niezapominajkę, żabiściek pływający, grążel żółty i niezwykle piękny grzybień biały(gatunek objęty ochroną). Dzięki niedostępnym zaroślom i szuwarom jezioro jest ostoją ptactwa wodnego, wśród którego szczególnie wyróżnia się łabędź niemy. Na północno – zachodnim brzegu jeziora ukształtował się ols wierzbowo – porzeczkowy. Najpowszechniejszym gatunkiem jest  tu olszyna, rosnąca na wysokich kopcach. Między kępami rozpościerają się grząskie, przewodnione dolinki, gdzie występuje roślinność błotna i szuwarowa. Podszycie stanowią krzewy wierzb, porzeczki oraz charakterystyczne pnącza chmielu.

Obszar Chronionego Krajobrazu Drumliny Zbójeńskie utworzono na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku Nr XX/92/83 z 16 czerwca 1983 r. Położony jest on w gminie Zbójno i częściowo w gminach Kikół i Brzuze. Najpiękniejsze pole drumlinowe tego obszaru roztacza się na północny-zachód od Zbójna.
Jest to zespół pagórków o owalnych poziomych zarysach i zaokrąglonych opływowych kształtach, wydłużonych zgodnie z kierunkiem ruchu lodowca. Utworzyły się one pod lodowcem w wyniku działalności erozyjnej zarówno samego lodowca jak i jego wód. Są to więc formy występujące w strefie moreny dennej, najczęściej na dnie rynien. Ich stoki są bardziej strome od strony, w którą poruszał się lądolód. Występują zazwyczaj gromadnie. Pagórki te są oddzielone od siebie wąskimi obniżeniami, w których występują drobne oczka wodne lub malownicze jeziora. Zbudowane są z piasków i żwirów pokrytych gliną zwałową.

Zespół Drumlinów Zbójeńskich ukształtował się na dnie obniżenia powstałego z połączenia kilku rynien w obrębie falistej  wysoczyzny morenowej, rozciągającej się na zapleczu moren fazy kujawskiej. Ich wysokość nie przekracza poziomu sąsiedniej wysoczyzny, sięgającej 100 – 112 m npm. Znajduje się tu kilkaset form tego typu a ich regularne zarysy i równolegle przebiegające linie grzbietowe decydują o swoistym spokojnym rytmie krajobrazu. Dodatkowym urozmaiceniem są niewielkie śródpolne skupiska drzew, podmokłe laski i zarośla.

Drumliny są osobliwością krajobrazową Pojezierza Dobrzyńskiego.

Autorzy: Renata i Marian Rutkowscy

Zajęcia na ścieżce. / Fot. Renata i Marian Rutkowscy

Jednym z pięciu pomników przyrody w Parku jest miłorząb dwuklapowy. / Fot. Renata i Marian Rutkowscy

Zespół pałacowo-parkowy w Zbójnie powstał w połowie XIX w z inicjatywy Antoniego Ignacego Sumińskiego herbu Leszczyc. / Fot. Renata i Marian Rutkowscy