Góry Izerskie: „Izery” niejedno mają oblicze

Położone na terenie Czech i Polski, obejmujące część Sudetów Zachodnich – Góry Izerskie. Niezbyt wysokie, o łagodnych wierzchowinach. Od średniowiecza Góry Izerskie penetrowane były przez różnych poszukiwaczy – z uwagi na bogactwo występowania kamieni półszlachetnych, szlachetnych i cennych surowców mineralnych. To tutaj też jest klimat szczególny, leczniczy i „balsamiczny” –  o zapachu leśnego igliwia

Skały metamorficzne polskiej części gór to gnejsy, granitoidy i łupki łyszczykowe, ponadto leptynity i leukogranity, a także wkładki amfibolitów, powstałe głównie w dolnym paleozoiku w czasie orogenezy kaledońskiej. Wśród gnejsów na uwagę zasługuje gnejs oczkowy, charakterystyczne dla nich jasne oczko zbudowane głównie z kryształów kwarcu i skaleni w ciemnej jednolitej masie skalnej.

Góry Izerskie od zachodu są zamknięte Bramą Żytawską, od Karkonoszy oddzielone Przełęczą Szklarską. Tworzy je szereg grzbietów górskich – najważniejsze z nich to: Grzbiet Kamienicki (Kamienica ? 974 m n.p.m.), Wysoki Grzbiet (Wysoka Kopa ? 1126 m n.p.m. ? najwyższe wzniesienie Gór Izerskich); w części czeskiej: Střední jizerský hřeben (Jelení stráň ? 1018 m n.p.m.), Vlašský hřeben (Černý Vrch ? 1024 m n.p.m.), Desenský hřeben i Hejnický hřeben (Izera ? 1122 m n.p.m.).

Budowa geologiczna
Góry Izerskie należą do bloku karkonosko-izerskiego, stanowiąc jego zachodnią część. Północną część tworzy metamorfik izerski, czyli masyw zbudowany ze starych przeobrażonych skał, otaczających łukiem młodsze granity karkonoskie, budujące znaczną część Karkonoszy i czeskich Gór Izerskich.

Skały metamorficzne polskiej części gór to gnejsy, granitoidy i łupki łyszczykowe, ponadto leptynity i leukogranity, a także wkładki amfibolitów, powstałe głównie w dolnym paleozoiku w czasie orogenezy kaledońskiej.

Surowce mineralne
W Górach Izerskich występują surowce mineralne takie jak: rudy cyny. Tradycje górnictwa rud cyny w Gierczynie sięgają XV w. Kopalnie czynne były z przerwami do końca XVIII w., a w najlepszym okresie produkcja wynosiła około 20 t cyny rocznie.

W początkach XIX w. kasyteryty wydobywano także w Krobicy. Ze złożami tymi związane są również rudy kobaltu (siarczki kobaltowo-arsenowe ? smaltyn i safloryn) i związki kobaltowo-manganowe, dobywane w rejonie Przecznicy i Krobicy na potrzeby manufaktur ceramicznych.

Spośród surowców skalnych na uwagę zasługują: gnejsy (nieograniczone zasoby eksploatowano dawniej na tłuczeń drogowy i materiał budowlany, leukogranity (znajdowały zastosowanie w przemyśle ceramicznym do produkcji porcelany i fajansu) i łupki łyszczykowe (po zmieleniu służą jako nośnik preparatów chemicznych dla rolnictwa lub posypka na papę).

W rejonie Świeradowa-Zdroju występują kwarce żyłowe stosowane w przemyśle ceramicznym i hutnictwie. Największa z nich ciągnąca się pasmem ok. 10 km i 10-80 m szerokości, eksploatowana była w kopalni ?Stanisław? na Izerskich Garbach.

W rejonie Świeradowa-Zdroju i Czerniawy-Zdrój występują wody lecznicze, do których należą szczawy wodorowęglanowe, wapniowo-magnezowe i żelaziste o znacznej radoczynności i różnym stopniu mineralizacji.

W lecznictwie wykorzystywano także borowinę z torfowisk izerskich, eksploatowane z dwóch złóż: ?Jakuszyce? w rejonie Szklarskie Poręby i ?Izera? na Hali Izerskiej. W Górach Izerskich spotykano także kamienie jubilerskie i ozdobne, takie jak: granaty, ametysty, kryształy górskie (kwarce),  turmaliny.

Kamienie szlachetne
Od średniowiecza Góry Izerskie penetrowane były przez różnych poszukiwaczy – ze skałami przeobrażonymi związane jest występowanie kamieni półszlachetnych, szlachetnych i cennych surowców mineralnych.  Znanym miejscem występowania kamieni szlachetnych w polskiej części gór była dolina górnej Izery wokół osady Wielka Izera (Hala Izerska), gdzie znajdowano rubiny, szafiry oraz agaty Jednak najbardziej znane z eksploatacji było ujście Šafirovego potoku do Jizerki na Malej jizerskej louce.

Znajdowano tam: amfibole, apatyty, diopsyty, tytanity, ametysty, awanturyny, chalcedony, chryzoprazy, kryształy górskie, granaty, cyrkony, turmaliny i czarne ilmenity, nazywane izerynami. Zapisy z 1845 r. świadczą, że izeryny były znacznym źródłem dochodu mieszkańców Jizerky i Gross-Iser (Wielka Izera). Kobiety i dzieci wybierały je z potoków i sprzedawały do Berlina i Drezna na wyrób biżuterii żałobnej. W dolinie Kamienicy oraz w okolicy góry Złotych Jam znajdowano samorodki złota.

Na Rozdrożu Izerskim do dziś można znaleźć okazy kwarcu występującego w żyłach kwarcowych. Największa żyła kwarcu ciągnie się na przestrzeni 10 km. pasem o szerokości 10-80 m i jest eksploatowana w kopalni Stanisław. Granaty obficie pojawiają się w łupkach Kamienickiego Grzbietu, a turmaliny w zbudowanych z łupków grzebieniach Wysokiego Grzbietu. Na północnych zboczach Grzbietu Kamienickiego występują rudy cyny i rudy kobaltu wydobywane z przerwami od XV do XIX wieku. Po raz ostatni rudy cyny próbowano wydobywać w czasie II wojny światowej. Pozostałośćią po górnictwie kobaltu i cyny są liczne hałdy, ślady szybów i sztolni, zarówno wydobywczych, jak i poszukiwawczych. Gnejsy w okresie powojennym nie były eksploatowane.

Spośród surowców skalnych największą popularnością cieszą się granity wykorzystywane jako tłuczeń i materiał budowlany. Z kilku istniejących dawniej kamieniołomów obecnie czynny jest tylko jeden – w Szklarskiej Porębie Hucie. W nieczynnych sztolniach na wschodnim zboczu czeskiej Rapickéj hory ponad Novym Městem pod Smrkem zimuje kilkaset nietoperzy.

Izerskie rzeki
Główną rzeką jest Izera (czes. Jizera) wraz z licznymi dopływami (m.in. Kamenice) będąc prawym dopływem Łaby odprowadza wody do Morza Północnego. Ważniejsze rzeki polskiej części Gór Izerskich to Kamienica, Kamienna i Kwisa ? dopływy Bobru, a po stronie czeskiej Smědá (Witka), Jeřice, Řasnice a Lomnice ? dopływy Nysy Łużyckiej. Wszystkie one należą do dorzecza Odry.

Po raz pierwszy lecznicze działanie wód, naukowo stwierdziła komisja powołana przez Hrabiego Schaffgotscha w 1739 roku, i wkrótce powstały tu pierwsze domy zdrojowe. W Górach Izerskich wody mineralne występują głównie w rejonie Świeradowa ? Czerniawy. Wody te należą do nisko mineralizowanych szczaw wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowych z zawartością żelaza, fluoru oraz radonu.

Ciekawostki:

• 4 listopada 2009 roku na terenie Gór Izerskich powołany został Izerski Park Ciemnego Nieba, jako pierwszy projekt tego typu w Polsce i Czechach. Jest to jednocześnie pierwszy transgraniczny park ciemnego nieba na świecie.

• Wokół Gór Izerskich położone są: Jakuszyce, Szklarska Poręba, Świeradów-Zdrój, Nové Město pod Smrkem, Frýdlant, Liberec, Jablonec nad Nysą, Desná, Tanvald, Hejnice.
• Góry Izerskie po stronie polskiej zajmują 385 km2.

Królestwo zwierząt
W Górach Izerskich żyje wiele saren, jeleni i dzików ? żerujących w lasach mieszanych. Z gatunków strefy otwartej szeroko rozpowszechnione są: nornik zwyczajny, nornik bury, ryjówka aksamitna, łasica. Z ptaków należy wymienić: pluszcza, świergotka nadwodnego i lerkę borową. Nad łąkami unosi się charakterystyczny dla tego rejonu motyl górówka euriala. W wodach torfowisk żyje wiele skorupiaków, niektóre z nich należą do rzadkości.

Szata roślinna

Liczne spłaszczenia wierzchowinowe, często o małym odpływie, przy danym klimacie sprzyjają rozwojowi torfowisk wysokogórskich z bogatymi, często unikatowymi roślinami. Obecnie po stronie polskiej istnieją tu dwa rezerwaty przyrodnicze: Torfowiska Doliny Izery i Krokusy w Górzyńcu. W czeskiej części Gór Izerskich do ochrony przyrody powołano CHKO Góry Izerskie.

Roślinność tego terenu ma układ piętrowy. Piętro podgórskie zajmuje obszary do wysokości 400 m. Występują tu głównie lasy liściaste, ale nie brak i świerków. W różnych częściach Gór Izerskich zachowały się piękne, stare bukowe lasy, np. w okolicy Świeradowa-Zdroju.

W piętrze drzew tych lasów panują buki i jawory, gdzieniegdzie świerk. Można spotkać duże fragmenty lasu, gdzie w runie dominuje szczyr trwały lub marzanka wonna. Rosną tu: paproć zachyłka trójkątna, podarycznik pospolity, gajowiec żółty, żywiec cebulkowy, czyściec leśny, przytulia hercyńska, fiołek leśny i wiele innych.

Lasy bukowe regla dolnego przechodzą w wyższych partiach gór w bory świerkowe o charakterze naturalnym. W najwyższych partiach gór, zwłaszcza nad ciekami wodnymi można spotkać dobrze rozwinięte zbiorowiska ziołorośli, w skład których wchodzą rzadziej spotykane i pięknie kwitnące rośliny takie jak: modrzyk górski, tojad mocny, rutewka orlikolistna.

Do rzadziej występujących roślin należą również wierzbownica okółkowa, gorysz miarz, miesięcznica trwała, w okolicach Świeradowa-Zdroju ? fiołek dwukwiatowy, miłosna górska, śledziennica naprzeciwlistna i szafran wiosenny.

Grzbiety
Głębokie pęknięcia tektoniczne oraz liczne procesy niszczące doprowadziły do wydzielenia w Górach Izerskich, rozdzielonych dolinami Izery, Kwisy i Małej Kamiennej, czterech grzbietów. Po stronie czeskiej są to grzbiety – Waloński (Jizera 1122 m, Černá hora 1084 m, Smědavská hora 1084) i Średni (Jeleni stráň 1018 m).

Klimat
Wyróżniającą cechą klimatu Gór Izerskich są wysokie opady, których roczne sumy w partiach szczytowych przekraczają 1200 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio powyżej 110 dni. Dominują wiatry pd.-zach.

Położenie Świeradowa-Zdroju i Czerniawy-Zdroju w sąsiedztwie wielkich kompleksów leśnych na zboczach górskich daje klimat o znacznej aktywności biologicznej. Jest to klimat szczególny, leczniczy i – jak mówi się – balsamiczny o zapachu leśnego igliwia.

Wpływają na to m.in. wysokość nad poziomem morza, góry, las oraz opary tutejszych wód mineralnych. Klimat najbliższej okolicy Świeradowa-Zdroju jest najchłodniejszy i najwilgotniejszy w całych Sudetach, a więc ostry i hartujący, zaś na Pogórzu Izerskim łagodny i ciepły.

Szlaki turystyczne:

1. SZLAK CZEROWNY ? IM. MIECZYSŁAWA ORŁOWICZA
2. SZLAK CZEROWNY ? NA STÓG IZERSKI
3. SZLAK CZERWONY ? DO SZKLARSKIEJ PORĘBY
4. SZLAK ZIELONY ? NA SMREK
5. SZLAK ZIELONY – DO CZERNIAWY-ZDROJU
6. SZLAK ZIELONY ? ZAJĘCZNIK
7. SZLAK NIEBIESKI ? NA SĘPIĄ GÓRĘ
8. SZLAK NIEBIESKI ? NA HALĘ IZERSKĄ
9. SZLAK NIEBIESKI ? NA POLANĘ IZERSKĄ
10. DROGA SERCOWA

Ścieżki dydaktyczne

Torfowiska:

Stóg Izerski:

Ekomuzeum Ziemi Izerskiej:

Chatka Górzystów: