Dolina Dolnej Wisły (kod obszaru PLB040003) to obszar o powierzchni 33559 ha należący do sieci Natura 2000, położony w województwach: kujawsko-pomorskim i pomorskim. Obszar w lipcu 2004 r. został zaliczony do wykazu Obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) na podstawie Dyrektywy 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków (tzw. Dyrektywy Ptasiej).
Obszar chroniony Doliny Dolnej Wisły obejmuje międzywale doliny Wisły, począwszy od Włocławka na południowym wschodzie, poprzez Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew, po odgałęzienie Martwej Wisły w Gdańsku. Fragment Wisły przylegający do Morza Bałtyckiego znajduje się w sąsiadującym obszarze Natura 2000 pod nazwą ?Ujście Wisły?.
Od Włocławka do Bydgoszczy Wisła przepływa dnem Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, a następnie gwałtownie zakręca na północny-wschód, dokonując przełomu w wysoczyznach pomorskich. Odcinek od Bydgoszczy do Tczewa przebiega przez makroregion Doliny Dolnej Wisły, zaś północny odcinek przez mezoregion Żuławy Wiślane.
Obszar obejmuje dolny odcinek doliny Wisły, zachowujący w większości naturalny charakter: z namuliskami, ławicami piaszczystymi i wysepkami. W dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska niskie, zaś brzegi są pokryte zaroślami wierzbowymi i lasami łęgowymi. Miejscami występują pola uprawne i pastwiska. Na wysokich zboczach doliny Wisły rosną grądy zboczowe, zaś na nasłoniecznionych skarpach utrzymują się murawy kserotermiczne.
Na przełomowych odcinkach między dnem doliny a skrajem wysoczyzn występują miejscami znaczne deniwelacje terenu. Zbocza doliny posiadają zwykle 50-70 m wysokości względnej (Nieszawa ? 54 m, Fordon ? 71 m, Ostromecko ? 71 m, Trzęsacz ? 63 m, Świecie ? 60 m, Grudziądz – 59 m, Nowe ? 59 m).
Nad obszarem chronionym Doliny Dolnej Wisły nadzór sprawuje Dyrektor Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego.
Wśród siedlisk na obszarze doliny, największy udział posiadają tereny rolnicze ? 37%, następnie wody śródlądowe (stojące i płynące ? 35%), łąki i zarośla (19%), lasy liściaste (5%), lasy iglaste (2%), oraz sady (2%)[2].
Na terenie doliny występuje szereg form ochrony przyrody. Największym z nich jest Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, który rozciąga się od Bydgoszczy do Nowego, chroniąc przełomowy odcinek doliny Wisły przez Pojezierza Południowobałtyckie (Południowopomorskie , Wschodniopomorskie, Chełmińsko-Dobrzyńskie, Iławskie). Zajmuje on 26,3% całego obszaru chronionego ?Doliny Dolnej Wisły?.
Na chronionym obszarze występują również fragmenty kilkunastu obszarów chronionego krajobrazu[2]:
Obszar Chronionego Krajobrazu Nizina Ciechocińska ? zajmuje 5,7% powierzchni całego obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drwęcy,
Obszar Chronionego Krajobrazu Wydm Śródlądowych na Południe od Torunia ? 5,3% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Strefy Krawędziowej Doliny Wisły,
Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu ? 3% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Osy i Gardęgi,
Gniewski Obszar Chronionego Krajobrazu,
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kwidzyńskiej ? 4,8% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Białej Góry ? 3% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Ujścia Nogatu ? 1% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Szkarpawy,
Środkowożuławski Obszar Chronionego Krajobrazu ? 7,5% powierzchni obszaru,
Obszar Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich ? 4% powierzchni obszaru,
oraz 7 rezerwatów przyrody[2]:
rezerwat przyrody Rzeka Drwęca,
rezerwat przyrody Kępa Bazarowa,
rezerwat przyrody Wielka Kępa,
rezerwat przyrody Łęgi na Ostrowiu Panieńskim,
rezerwat przyrody Wiosło Małe,
rezerwat przyrody Mątowy,
rezerwat przyrody Las Łęgowy nad Nogatem.
Na terenie obszaru chronionego Doliny Dolnej Wisły występują również liczne użytki ekologiczne oraz miejsca, które planuje się objąć ochroną w rezerwatach przyrody, np. Mała Kępa Ostromecka. W sieci European Ecological Network, Dolina Dolnej Wisły stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym.
Obszar stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej E 39. Występują tu co najmniej 44 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi.
Dolina stanowi teren lęgowy dla ok. 180 gatunków ptaków., a także bardzo ważną ostoję dla ptaków migrujących i zimujących. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielika, nurogęsi, ohara, rybitwy białoczelnej, rybitwy rzecznej, zimorodka, ostrygojada. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje również derkacz, mewa czarnogłowa, sieweczka rzeczna.
W okresie wędrówek ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach do 50 tys. osobników, a zimą do 40 tys. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji krajowej szlaku wędrówkowego takich gatunków ptaków jak: bielik, gągoł, nurogęś oraz bielaczek.
Bogata jest fauna innych zwierząt kręgowych. Wśród gatunków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej zanotowano m.in.
- ryby: minóg rzeczny, boleń, piskorz, koza, głowacz białopłetwy, ciosa;
- płazy: traszka grzebieniasta, kumak nizinny;
- ssaki: bóbr europejski, wydra europejska, wilk oraz nietoperze: mopek, nocek duży.
Do najcenniejszych zbiorowisk roślinnych w Dolinie należą różne typy łęgów oraz murawy kserotermiczne. Flora roślin naczyniowych liczy ok. 1350 gatunków. Występują liczne gatunki roślin zagrożonych i prawnie chronionych. Są to m.in.: leniec bezpodkwiatkowy, sasanka otwarta, starodub łąkowy i inne[2]
Dolina Dolnej Wisły (314.8) ? kraina geograficzna oraz makroregion fizycznogeograficzny w północnej Polsce, obejmujący dolinę Wisły na odcinku od Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w Bydgoszczy do delty w okolicach Gniewu.
Dno doliny charakteryzuje się płaskim rolniczym krajobrazem, który przecina gęsta sieć kanałów melioracyjnych. W dnie doliny zachowały się również relikty lasów łęgowych, a krajobraz kształtuje linia ziemnych wałów przeciwpowodziowych. W wielu miejscach znajdują się starorzecza. Na północ od Chełmna znajduje się pas śródlądowych wydm.
Strome zbocza DDW w wielu miejscach porasta grąd zboczowy, w skład którego wchodzą m.in.: dąb, grab, klon, lipa, buk. Najbardziej strome zbocza często się obrywają i tworzą pozbawione roślinności osuwiska (np. w okolicach Sartowic). W innych miejscach, wzdłuż zboczy i grzbietów rosną krzewy lub roślinność ciepłolubna (kserotermiczna). Zbocza doliny często przecinają jary i dolinki, które powstały w wyniku wypłukania przez wody wypływające ze źródeł i wysięków. W takich miejscach odnotowano stanowiska skrzypu olbrzymiego.
Strefa zboczowa doliny przechodzi w wysoczyznę morenową, która stanowi płaską lub falistą równinę. Urozmaicają ją doliny i parowy oraz oczka wodne powstałe w wyniku zaniku brył martwego lodu. Strefę zboczową porastają najczęściej mieszane lasy i bory o urozmaiconym charakterze.
Po całkowitym roztopieniu lodowca i połączeniu Bałtyku z oceanem (Morze Litorynowe), poziom wód się podwyższył, erozja ustała, a rozpoczęła się akumulacja osadów w dolinie Wisły. Rzeka zaczęła meandrować i tworzyć szerokie poziomy zalewowe. Podczas błądzenia rzeki zakolami po całej szerokości koryta, następowało podcinanie krawędzi i poszerzanie doliny. Nurt przybierał charakter roztokowy i anastomozujący, czyli formę wielu ramion opływających wiślane kępy zbudowane ze zdeponowanego rumowiska rzecznego. Efektem tych procesów jest gruba, sięgająca 18-20 m w Basenie Grudziądzkim, pokrywa aluwialna doliny. Te maksymalne miąższości aluwiów rzecznych znaczą równocześnie najniższy poziom erozyjny doliny kopalnej Wisły powiązanej profilem z położoną 80 m niżej od współczesnej ówczesną bazą erozyjną, którą stanowiło Morze Bałtyckie z okresu Yoldia.
Turystyka
Tereny DDW są miejscem uprawiania paralotniarstwa, turystyki rowerowej i pieszej. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły we współpracy z Zespołem Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego wytyczyło w 2001, a w 2006 r. odnowiło, szlak rowerowy czarny czarny szlak rowerowy po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice ? Solec Kujawski ? Bydgoszcz ? Świecie ? Nowe ? Gniew ? Tczew ? Kwidzyn ? Grudziądz ? Chełmno ? Ostromecko ? Zamek Bierzgłowski (447 km).
Przez tereny DDW przebiega lub zahacza wiele szlaków rowerowych i pieszych. którymi opiekują się: Regionalny Oddział PTTK ?Szlak Brdy?, Miejski Oddział PTTK w Bydgoszczy, Miejski Oddział PTTK w Toruniu, Oddział PTTK w Grudziądzu, Oddział PTTK w Kwidzynie, Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku, Bydgoskie Towarzystwo Cyklistów i urzędy gmin.
Atrakcjami turystycznymi na terenie DDW są również obiekty przyrodnicze jak: jaskinia Bajka koło Gądecza, Czarcie Góry i osuwiska sartowickie koło Świecia, liczne starorzecza oraz rezerwaty przyrody.
Chrystkowo, Chata Menonitów:
Sad ze starymi odmianami jabłek:
Zamek Świecie:
