Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna w rezerwacie przyrody „Mójka”

– od północy można łatwo dojechać drogą na trasie Błażowa – Ujazdy
– od wschodu drogą na trasie Przemyśl – Domaradz, w miejscowości Ujazdy skręcić w prawo w kierunku Błażowej

Jadąc z obu stron zatrzymujemy się na parkingu (dotyczy to również autokarów). Po drugiej stronie drogi widnieje brama wejściowa, która jest jednocześnie punktem końcowym obu szlaków. Przy niej znajduje się tablica informacyjna.

Pierwszy „Szlak bobra” oznaczony kolorem czerwonym jest łatwiejszy i krótszy.

Drugi wariant ścieżki „Szlakiem jelenia” oznaczony kolorem żółtym i jest to trasa zdecydowanie trudniejsza, biegnąca przez jary i potoki do „Błędnego kamienia”. "Szlak jelenia" zataczając pętlę łączy się ponownie ze szlakiem bobra. Obydwie trasy kończą się w punkcie wyjścia przy polu turystycznym, obok drogi Ujazdy – Kąkolówka.

Trasa ścieżki „Szlak bobra”

Trasa rozpoczyna się polem biwakowym. Ścieżka wprowadza zwiedzających w około 100 letni drzewostan jodłowy z nielicznymi pojedynczymi bukami.

Przystanek 1 „Budowa warstwowa lasu”

Obserwując otaczający las, każdy z pewnością zauważy jego warstwową budowę. Najwyższą jego warstwę tworzy drzewostan, niższa to podszyt składajacy się z krzewów i podrostu drzew, najniższa to runo leśne.

Wijącą się między pagórkami ścieżką dochodzimy do kładki nad jarem. Po zejściu z niej, wchodzimy w młodnik jesionowy powstały z odnowienia sztucznego, pochodzącego z okresu, gdy lasy te nie były jeszcze objęte ochroną rezerwatową.

Przystanek 2 „Odnowienie lasu”

Odnowienie lasu to powstawanie nowych drzewostanów na miejscu starych,w których dojrzałe drzewa są pozyskiwane przez człowieka lub też zaczynają obumierać, giną w wyniku klęsk żywiołowych, szkód wywołanych przez owady czy grzyby. Odnowienie sztuczne na przykładzie jesionu wyniosłego mieliśmy już okazję zobaczyć – wyraźnie widoczne rzędy drzewek zasadzonych przez człowieka. Uważny obserwator z pewnością zauważy jak w sposób naturalny odnawia się las.

Teraz droga staje się szersza, wędrując po płaskim terenie lasu bukowo – jodłowego dochodzimy do ostrego zakrętu w prawo. Dalej skręcamy w zazwyczaj błotnistą ścieżkę i docieramy do następnego przystanku.

Przystanek 3 „Narodziny łąki”

Po prawej stronie ścieżki rozciąga się podmokła łąka. W zależności od pory roku, łąka zmienia swój wygląd. Przez większą część roku spotkać tu można skrzypy. Na pobliskiej łące możemy zobaczyć skrzyp olbrzymi – objęty ochroną gatunkową i skrzyp bagienny.

Po przejściu mostka nad potokiem ścieżka prowadzi łagodnie pod górę. Wędrując przez mieszany las, warto zwrócić uwagę na gatunki drzew.

Przystanek 4 „Drzewa liściaste i iglaste”

W tym miejscu łatwo możemy zauważyć charakterystyczną cechę lasów pogórza – ich wielogatunkowość. Z łatwością możemy rozpoznać tu gatunki drzew – pomoże nam w tym tablica informacyjna. Tuż za nią ścieżka skręca w lewo i prowadzi do rozłożystego graba, za którym skręcamy w prawo. Kilkadziesiąt metrów dalej las rozrzedza się i dochodzimy do ławeczki i kolejnego przystanku.

Przystanek 5 „Owady w lesie”

Owady są najliczniejszą grupą organizmów zasiedlających las. Jedne spełniają pożyteczną rolę inne są szkodnikami powodującymi ogromne straty w drzewostanach. Jednymi z najgroźniejszych i najpospolitszych szkodników żerujących na sosnach są dwa gatunki: cetyniec większy i cetyniec mniejszy. Są to małe chrząszcze potocznie zwane kornikami. Obecność szkodnika zdradzają dzięcioły odbijające korowinę. Zasiedlone drzewa poznamy po brunatnych trocinach w spękaniach kory. Drzewa zdrowe bronią się zalewając owada żywicą, widoczne są wtedy lejki żywiczne w miejscach wgryzania.

Z tego miejsca kierujemy się nad potok, schodząc po schodkach i przechodząc mostek dochodzimy do następnego przystanku.

Przystanek 6 „Zmurszały pień”

Widzimy tu złamane jodły, ulegające powolnemu rozkładowi. Zamieranie drzew i krzewów jest procesem naturalnym. Wpływa na bezpośrednie otoczenie martwego drzewa, ponieważ zmieniają się warunki środowiskowe: ilość światła, wilgotność, dostępność związków mineralnych. Otwierają się nowe możliwości dla wielu gatunków. Jednocześnie następuje stopniowy rozkład tkanek drzewnych i uwalnianie pierwiastków do gleby. Od obecności martwego drewna w lesie uzależnionych jest tysiące gatunków bezkręgowców (owadów, pierścienic, wijów, pajęczaków i mięczaków). Martwe drzewa lub ich fragmenty są wykorzystywane jako miejsce schronienia przez wszystkie grupy kręgowców w tym wielu rzadkich i chronionych gatunków, są również ich miejscem żerowania. Na martwym drewnie rośnie wiele rzadkich i zagrożonych gatunków grzybów.

Idąc dalej dochodzimy do miejsca gdzie szlaki bobra i jelenia rozdzielają się. Informuje o tym tablica. Skręcamy czerwonym szlakiem w lewo i dochodzimy do miejsca z ławeczkami i wieżą widokową.

Przystanek 7 „Sukcesja ekologiczna”

Sukcesja ekologiczna to kierunkowy długotrwały proces wkraczania i przemian roślinności zachodzący w przyrodzie bez ingerencji człowieka. Patrząc na ten zarośnięty teren trzeba uświadomić sobie, że jeszcze nie dawno był to obszar użytkowany rolniczo. Obecnie powoli ulega przemianom, a gęste szuwary nie przypominają już pól uprawnych.

Po zejściu z wieży widokowej schodzimy schodkami na drogę, którą dochodzimy do przystanku.

Przystanek 8 „Płazy”

W okresie wiosennym spotkać tu można wielu przedstawicieli płazów. Okres godowy płazów przypada na wiosnę lub lato, najczęściej po obfitych deszczach, kiedy wodą wypełniają się obniżenia terenu i rowy. Obudzone ze snu zimowego płazy rozpoczynają wędrówkę do zbiorników wodnych. Często przypłacając to życiem przechodząc przez ruchliwe drogi. W okresie godowym samce płazów przybierają tzw. szatę godową zmianie ulega barwa ich ciała, zwiększeniu powierzchnia błon pławnych. Charakterystyczne dla płazich godów są też „ koncerty ” samców, które za pomocą specjalnych rezonatorów wydają charakterystyczne dźwięki.Samce traszek i salamander nie wydają odgłosów. Natomiast traszki wykonują podwodne tańce godowe, salamandry zaś odbywają gody na lądzie. Warto zatrzymać się tu choć na chwilę i zaobserwować życie tych zwierząt.

Teraz ścieżka wychodzi z lasu dalej prowadzi przez gęstwinę podmokłej łąki. Przechodzimy obok zwalonego drzewa, wchodzimy na drewnianą kładkę, która prowadzi nas na skraj lasu.

Przystanek 9 „Ekosystem leśny”

Ekosystem to największa jednostka biosfery. Stanowi funkcjonalną całość, na którą składają się ogół gatunków powiązanych za sobą szeregiem zależności – biocenoza, oraz abiotyczne elementy środowiska (środowisko nieożywione) – biotop. W obrębie ekosystemu zachodzi stały przepływ energii i krążenie materii. W procesie fotosyntezy organizmy samożywne (autotrofy) korzystając z energii świetlnej same wytwarzają materię organiczną – to producenci. Przetwarzają pobrane ze środowiska proste związki nieorganiczne w złożone związki organiczne niezbędne konsumentom. Materia organiczna zużywana jest przez konsumentów jako materiał budulcowy i źródło energii. Obumarłe szczątki zarówno roślinne jak i zwierzęce ulegają rozkładowi przy udziale destruentów do prostych związków nieorganicznych. W ten sposób materia wraca do środowiska, skąd może być ponownie pobrana przez producentów – obieg materii zostaje zamknięty. Przepływ energii odbywa się w jednym kierunku. Część energii zostaje zużyta na potrzeby życiowe, pewna część oddana w postaci ciepła i uwolniona do atmosfery. W każdym ekosystemie istnieje stan równowagi biologicznej, jeśli nie zostanie on zakłócony działalnością człowieka.

Przed tablicą informacyjną skręcamy z drogi w prawo na łąkę. Wąska ścieżka doprowadza nas do potoku.

Przystanek 10 „Bóbr architekt”                

Dochodzimy do kolejnego przystanku, gdzie oczom naszym ukazuje się jeziorko powstałe w wyniku działalności bobrów. Bóbr to największy europejski gryzoń. We wczesnym średniowieczu zwierzę to zamieszkiwało licznie całą Europę i Azję od strefy stepów aż po tundrę. Jednak na początku wieku XX gatunek ten stanął w obliczu groźby wyginięcia. Głównym tego powodem były nadmierne polowania, do zagłady bobrów przyczyniła się również postępująca kolonizacja, wycinanie i wypalanie lasów oraz osuszanie bagien. Po I wojnie światowej podjęto próby ratowania tego gatunku. W 1919 roku objęto bobra europejskiego ścisłą ochroną gatunkową, dzięki czemu powoli powracał do podmokłych lasów. Do wzrostu jego liczebności przyczyniły się celowe introdukcje.

W okolice obecnego rezerwatu „Mójka” w 1988 roku wprowadzono trzy pary bobrów. Do dziś pozostała tu jedna rodzina, a ślady jej działalność możemy obserwować podczas zwiedzania rezerwatu. Bobry prowadzą osiadły tryb życia. To zwierzęta monogamiczne i silnie terytorialne. Pokarmem bobrów są wyłącznie rośliny. Ukształtowanie terenu ma znaczny wpływ na sposób osiedlania się tych zwierząt. Jeżeli brzegi cieków są dostatecznie wysokie bobry kopią w nich nory w postaci długich korytarzy i kilku komór mieszkalnych. Gdy brzegi są płaskie, budują żeremia – kopczyki z gałęzi i gnijących roślin. Żeby zapewnić bezpieczeństwo sobie i swojemu potomstwu bobry wznoszą tamy spiętrzające wodę. Odpowiednio wysoki poziom wody pozwoli na ukrycie przed intruzami podwodnego wejścia do żeremia. Bobry podobnie jak inne zwierzęta bardzo cenią sobie ciszę i spokój. Pamiętajmy o tym zwiedzając rezerwat!

Przystanek 11 „Gady”

Gady to jedna z najbardziej zagrożonych gromad zwierząt na świecie. Wszystkie występujące w Polsce gatunki podlegają ochronie.Na terenie naszego kraju występują zarówno gatunki jajożyworodne – rodzą w pełni rozwinięte młode jak i jajorodne. Do pierwszych zaliczamy żmiję zygakowatą, gniewosza plamistego, padalca zwyczajnego i jaszczurkę żyworodną. Pozostałe składają jaja na lądzie. Jaja otoczone są ochronną skorupką. Wewnątrz znajduje się zarodek otoczony błonami płodowymi. Dzięki temu jego rozwój odbywa się we własnym środowisku wodnym, a zarodek korzysta z własnego źródła substancji odżywczych jakim jest woreczek żółtkowy. Młode gady rodzą się tego samego roku latem lub jesienią. Jedynym jadowitym wężem występującym na terenie Polski jest żmija zygzakowata.

Drewniany mostek doprowadza nas do lasu. Po wyjściu na szeroką leśną drogę skręcamy w prawo i dochodzimy do metalowej rogatki, za którą kończy się rezerwat. W pobliżu znajduje się tablica informacyjna. Dalej podążając drogą dochodzimy do krzyżówki i skręcamy w lewo, a następnie łagodnie wznoszącą się drogą dochodzimy do lasu ponownie wchodząc na teren rezerwatu. Na skraju lasu znajduje się ławka i kolejny przystanek.

Przystanek 12 „Życie społeczne mrówek”

W lasach, przy ścieżkach, pod drzewami, na skraju i w innych nasłonecznionych miejscach można spotkać tzw. rude mrówki leśne. Zwykle gniazdują w dużych kopcach zbudowanych z naniesionych resztek roślinnych. Budowa kopuły, będąca wynikiem pracy tysięcy robotnic, zapewnia mu optymalne ustawienie w stosunku do słońca. Po drugiej stronie drogi nad rowem można zobaczyć niewielki kopiec mrówki rudnicy. Społeczeństwo mrówek jest podzielone w wyraźny sposób na tzw. kasty, które mają do spełnienia określone role w całej społeczności. Mrówki podobnie jak pszczoły od dawna fascynowały człowieka wzorem zorganizowanego życia społecznego. Hierarchia panująca niemal w każdym mrowisku jest odzwierciedleniem układów społecznych sięgających wstecz czasów starożytnych, a także podziemna konstrukcja kopców przypomina obronne warowanie.

Wędrując poprzez mieszany drzewostan z wolna teren staje się coraz trudniejszy, pofałdowany. Niezbyt głębokim wąwozem przy poręczach schodzimy w teren poprzecinany jarami, co jest cechą charakterystyczną dla pogórza. Zanim jednak pokonamy system schodów, mostków i wyjdziemy na płaski teren dochodzimy do kolejnego przystanku.

Przystanek 13 „Mikoryza”

Mikoryza to rodzaj współżycia dwóch organizmów (w tym przypadku drzewa i grzyba), a korzyści tej zależności są obustronne. Grzyby otrzymują związki organiczne powstałe w procesie fotosyntezy, a drzewa zwiększają powierzchnię chłonną korzeni, pobierają sole mineralne i hormony. Ludzie od dawna podczas szukania grzybów wykorzystują istotę mikoryzy, powszechnie wiadomo, że maślak żółty rośnie pod modrzewiami, a pod brzozami znajdziemy koźlarze itd. Pamiętajmy jednak, że wędrując szlakiem przez rezerwat nie zbieramy grzybów, wielu z nas wie o tym, a mimo to wędrując tu zwłaszcza jesienią często zauważamy poprzewracane i podeptane grzyby.

Pamiętaj grzyby zbieraj poza rezerwatem!

Przystanek 14 „Cele i formy ochrony przyrody”

Celem ochrony przyrody jest zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych,historyczno-pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych i krajoznawczych.

Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna „Szlakiem bobra” w całości prowadziła nas przez obszar objęty ochroną rezerwatową. Celem i przedmiotem ochrony przyrody w rezerwacie „ Mójka” jest zachowanie, ze względów naukowych i krajobrazowych, kompleksów lasów bukowo -jodłowych oraz bytującego w zbiorowiskach wodno- błotnych bobra europejskiego. Bogactwo florystyczne wyraża się obecnością 340 gatunków roślin naczyniowych w tym 24 chronionych (z tego 18 objętych ścisłą ochroną i 6 częściową).

W południowo-wschodniej części rezerwatu na skraju lasu znajduje się pomnik przyrody nieożywionej „Błędny kamień”. Z kolei ok. 200 m od pola turystycznego, w stronę Ujazdów, już poza rezerwatem, po prawej stronie drogi stoi drugi pomnik przyrody buk „Miłosz”.

Od ostatniego przystanku już kilkadziesiąt metrów do wyjścia z rezerwatu i pola turystycznego gdzie można odpocząć i zapalić ognisko.