Ścieżka przyrodniczo-leśna Dziewicza Góra

Plan dojazdu na Dziewiczą Górę:
Samochodem:
Z Poznania należy udać się w kierunku Czerwonaka.
W Czerwonaku skręcić w prawo przy szyldzie Dziewicza Góra 3 – między Gimnazjum a pocztą,
Jechać szosą 3 km. aż do parkingu w lesie.
Stąd iść pieszo drogą leśną ok. 10 min.
Autobusem:
Autobus numer 10 ze Śródki do Czerwonak-Zdroje.
Dojść ok. 1 km. drogą do parkingu w lesie.
Autobus numer 12 ze Śródki do Czerwonaka.
Wysiąść przy Gimnazjum w Czerwonaku.
Dojść ok. 3 km. drogą do parkingu w lesie.

Puszcza Zielonka jest największym i najbardziej zbliżonym do naturalnego kompleksem leśnym Wielkopolski.

Na trasie przygotowanych jest 15 przystanków, w tym szczególnie ciekawą leśną klasę.

1. Parking  Dziewicza Góra

Parking leśny, położony u podnóża Dziewiczej Góry to pierwszy przystanek ścieżki przyrodniczo-leśnej "Dziewcza Góra".

Tak, jak kilkanaście jemu podobnych, rozrzuconych na terenie całego Nadleśnictwa parkingów, służy nie tylko okolicznym mieszkańcom. Tu można zorganizować wspaniały niedzielny piknik, wypocząć od miejskiego hałasu, pozostawić samochód i spacerując podziwiać piękno wielkopolskiej przyrody.

Istnieje możliwość zorganizowania w tym miejscu ogniska- opłata za ognisko wynosi 60,00 złotych brutto, płatne na miejscu.

2. Szczyt Dziewiczej Góry

Urozmaicona rzeźna terenu Puszczy Zielonka jest wynikiem działania lodowca zlodowacenia bałtyckiego, stadiału poznańskiego. Wtedy to cofający się lodowiec zatrzymał się na dłużej, nieco na północ od dzisiejszego Poznania. Efektem tego jest pasmo wzniesień, zwane środkowopoznańską moreną czołową, usypaną przed lodowcem w formie wału ciągnącego się kilkadziesiąt kilometrów.

Dziewicza Góra jest drugim co do wysokości wzniesieniem tej moreny. Jej wysokość wynosi 143 m n.m.p. Na północ od tego pasma rozpościera się morena denne, czyli miejsce doliny polodowcowej. W 1997 roku Nadleśnictwo wystąpiło z propozycją objęcia Dziewiczej Góry i jej otoczenia ochroną rezerwatową. Wniosek ten został przyjęty i obecnie trwają dokładne badania tego terenu.

3. Mrowisko

Mrówkę widział każdy z nas, mrowisko chyba również. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, jak bardzo skomplikowaną i złożoną społeczność tworzą mrówki. Mrowisko ma część podziemną i nadziemną, usypaną głównie z igliwia. Całość połączona jest wieloma korytarzami. Mrówki są sprzymierzeńcem leśników, dokładnie penetrują las poszukując pożywienia, którym są często szkodliwe owady. Leśnicy odwdzięczają się im chroniąc je przed dzikami, które zimą szukają w mrowiskach jaj i larw mrówek. Mrowiska chroni się przez ich grodzenie.

4. Urządzenia gospodarki łowieckiej

Zwierzyna leśna to nieodzowny element biocenozy, a łowiectwo jest integralną częścią gospodarki leśnej. Zadaniem leśnika jest utrzymanie stanu ilościowego zwierzyny zgodnego z możliwością wyżywieniową łowiska.

Zwierzyna leśna, a w szczególności jeleniowate (jeleń, sarna. daniel) wyrządzają czasami szkody w uprawach leśnych i młodnikach, przez ich ogryzanie, spałowanie (odzieranie kory) i czemchanie (wycieranie poroża o pnie). W celu zmniejszenia szkód powodowanych w lesie i na polach, a także poprawy zdrowotności i kondycji zwierząt łownych, prowadzi się całoroczne dokarmianie i zakłada się takie jak tu poletka łowieckie.

Zagospodarowanie poletka łowieckiego:

• Paśnik duży dla jeleniowatych- służy do wykładania wszystkich rodzajów karmy dla jeleni, danieli i saren.
• Paśnik mały dla jeleniowatych- daje możliwość korzystania z karmy zwierzętom słabszym, odpędzanym od żłób ów paśnika dużego.
• Karmnik dla dzików- urządzenie niezbędne w łowiskach, gdzie występują duże szkody na polach. Służy do wykładania karmy głównie wiosną i latem, czyli w okresie występowania największych szkód powodowanych przez dziki na polach. Konstrukcja dachu umożliwia wybiórcze dokarmianie w obrębie dziczych watah- od najmniejszych warchlaków w tylnej, najniższej części, do największych- odyńców i loch w przedniej, wysokiej części. Pokrycie dachu uniemożliwia dostęp do karmy danielom i jeleniom, zaś w okresie zimy służy dzikom jako miejsce spoczynku, czyli barłóg.
• Posyp dla bażantów- z urządzenia tego korzystają bażanty, kuropatwy i inne ptaki. Konstrukcja powyższego stołu z żerdziami i osłonami zabezpiecza karmnik przed nieproszonymi w tym miejscu gośćmi, np. dzikami.
• Lizawka- drewniane pnie, specjalnie dostosowane do wykładania soli kamiennej, mieszanki soli z gliną lub solanek, które to stanowią nieodzowny składnik diety zwierzyny, szczególnie w lasach z wysokim jej stanem.
• Poletko pędowe (ogryzowo- zgryzowe)- ma istotne znaczenie dla wzbogacenia bazy żerowej przeżuwaczy. Jeleniowate znajdują tu żer pędowy- włóknisty, atrakcyjny ze względu na nasłonecznienie oraz zestaw gatunkowy. Sadzone gatunki drzew i krzewów muszą charakteryzować się atrakcyjnością żerową oraz dużym potencjałem regeneracyjnym. Preferuje się takie gatunki jak: dęby, lipa, jarząb, osika, wierzby, kasztanowiec, grab, buk.

5. Drzewostan nasienny

Przed nami dorodny drzewostan sosnowy. Zajmuje on powierzchnię 2,95 hektara. Drzewa tutaj rosnące mają już ponad 100 lat, ich wysokość to około 25 metrów, a przeciętna pierśnica, czyli średnica na wysokości 1,3 metra, wynosi 35 cm. Ze względu na wysoką jakość został on zakwalifikowany do elitarnej grupy drzewostanów gospodarczych  Właśnie z tak dobrych drzewostanów pozyskuje się szyszki, a uzyskane z nich nasiona wysiewa się w szkółce leśnej. Sadzonki z nich wyrosłe wysadza się w lesie.

6. Odnowienie naturalne lasu

W hodowli lasu coraz większego znaczenia nabiera jego naturalne odnawianie się. Polega ono na tym, że młode pokolenie lasu powstaje z nasion opadających z drzew macierzystych. Daje ono możliwość zachowania na danym siedlisku właściwego składu gatunkowego. Ten sposób odnawiania lasu jest korzystny ze względów ekonomicznych. Jego koszty są znacznie niższe od odnowienia sztucznego, przez sadzenie. Naturalne odnowienie lasu obserwujemy tu na przykładzie młodego pokolenia sosny, brzozy oraz świerka.

7. Sosny – pomniki przyrody

Twórcą pojęcia "pomnik przyrody"  jest Aleksander Humboldt (1769-1859), niemiecki przyrodnik, geograf i podróżnik. Użyte przez niego pojęcie "pomnik przyrody", początkowo w stosunku do wiekowych drzew, z czasem zostało odniesione do innych obiektów przyrodniczych.

Artykuł 28 "Ustawy o ochronie przyrody" mówi: "pomnikami są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów.

W szczególności są to sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych i obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie".

Widoczna tutaj sosna i inne sąsiadujące z nią drzewa tego gatunku, są matkami rosnących tu 65-cio letnich sosen. Właśnie przed tyloma laty pozostawiono je tutaj, aby z ich nasion, na drodze odnowienia naturalnego, powstał nowy drzewostan.

8. Kamień- pożarzysko

Rok 1992 był dla lasów rokiem tragicznym. Latem wybuchła rekordowa liczba pożarów, które pochłonęły wiele tysięcy hektarów lasu. Takie nieszczęście zdarzyło się również w tym miejscu. W upalną niedzielę 9 sierpnia 192 roku zerwała się linia energetyczna i spadając na biegnące pod nią przewody telefoniczne, wywołała iskrę. Od niej zajęły się trawy, a potem drzewostan. Roślinność była wysuszona, wiał silny wiatr. W gaszeniu tego pożaru brało udział wiele osób wraz ze specjalistycznym sprzętem, w tym również samoloty gaśnicze. Pożar szalał do wieczora następnego dnia i kres położyła mu dopiero gwałtowna burza. Żywioł pochłonął ponad 250 hektarów lasu. Przez dwa lata zagospodarowywano ten teren nakładem wielu sił i środków. Niech stojący tu głaz będzie przestrogą dla nas wszystkich.

9. Skrzynki lęgowe

Trudno wyobrazić sobie las bez ptaków. To one są największą ozdobą środowiska leśnego, a jednocześnie pełnią w nim bardzo ważne funkcje. Leśnicy dążą do zwiększenia ich liczebności. Jednym ze sposobów jest wywieszanie skrzynek lęgowych.

Budka typu A (powieszona na drzewie nr "1") i A1 (nr "2) przeznaczone są dla ptaków najmniejszych: sikor, kowalika, pełzacza, muchołowki żałobnej i pleszki ogrodowej. Budka typu B (nr "3") przeznaczona jest dla ptaków nieco większych, takich jak szpaki dzięcioły. Budka typu D (nr "4") przeznaczona jest dla muchołówki szarej, pleszki siwej, kopciuszka i rudzika. Budka typu TB (nr "5"), to inny typ skrzynki lęgowej przeznaczonej dla ptaków najmniejszych. Większość ptaków występujących w Polsce objęta jest ochroną prawną. Ptaki są sprzymierzeńcami leśników.

10. Dąbrowa

O charakterze drzewostanu stanowi przede wszystkim siedlisko, czyli żyzność gleby i jej wilgotność oraz przyrodniczy zasięg gatunku. Zatem bardzo ważne jest przed przystąpieniem do odnawiania lasu poznanie jakości gleby, aby dostosować skład gatunkowy przyszłego drzewostanu do możliwości produkcyjnych siedliska.

Dęby są drzewami o wysokich wymaganiach pokarmowych, dlatego też dobrze rosną tylko na siedliskach zasobnych w składniki odżywcze. Drzewostan, który tu rośnie, składa się z 80-cio letnich dębów szypułkowych.

11. Historyczne miejsce po klasztorze Dziewicza Góra

W aspekcie historycznym Puszcza Zielonka obejmowała obszary leśne należące do klasztorów Cysterek w Owińskach. Zakon ten został sprowadzony do Owińsk przez Przemysława I i Bolesłąwa Pobożnego, którzy w latach 1248-1252 ufundowali tu klasztor.

Liczne nadania stworzyły z klasztoru posiadacza wielkiego majątku, należało do niego wiele okolicznych wsi oraz około 15 tysięcy hektarów lasu. W klasztorze Cysterki prowadziły szkołę, w której oprócz kandydatek do zakonu, kształciły się dziewczęta z możnych rodów szlacheckich. To właśnie od dziewiczych zakonnic powstała nazwa góry, która początkowo brzmiała "Dziewcza" ( i stąd nazwa naszej ścieżki), a dopiero później "Dziewicza". Przypuszcza się, że w pobliżu miejsca, w którym stoimy, znajdował się jeden z budynków wspomnianego klasztoru.

Miejsce to jest szczególnie urokliwe. Jedna z brył lodowca pozostała tutaj, wyciskając ogromny dół i tym samym dała początek oczku polodowcowemu. Jego stok porasta piękny liściasty las, złożony z buków, grabów, dębów, jesionów, lip i klonów- zwany grądem.

12. Drzewostan jaworowy

Trasa ścieżki przebiega przez różne typy drzewostanów. Przechodziliśmy już przez bory sosnowe, lasy mieszane, lite dąbrowy. Przed nami kolejny jednogatunkowy drzewostan liściasty. Tym razem jaworowy, czyli złożony z drzew klonu jaworu. W naszych lasach występują cztery gatunki klonów: klon zwyczajny, klon jawor, klon polny oraz klon jesionolistny. Najczęściej występują one w formie domieszek w różnych typach drzewostanów.

13. Leśna klasa im. Augusta Cieszkowskiego

To szczególne miejsce na trasie ścieżki. Specjalnie przygotowane do prowadzenia zajęć lekcyjnych na świeżym powietrzu, w otoczeniu wiekowego drzewostanu liściastego, otaczającego leśniczówkę Annowo. Klasa wyposażona jest w ławki i stoły dla 35-40 osób i 10 tablic ilustrujących niektóre grupy roślin i zwierząt zamieszkujące ten teren i wybrane zagadnienia z zakresu ekologii.

Nie bez powodu klasie nadano imię Augusta Cieszkowskiego. Urodził się on w 1814 roku w Suchej na Podlasiu. W wieku 29 lat osiedlił się w pobliskiej Wierzenicy. Stworzył tu własny warsztat badawczo- naukowy. Zgromadził bibliotekę liczącą ponad 40 tysięcy tomów. Założył Kółko Włościańsko-Rolnicze, którego celem było podniesienie poziomu gospodarki rolnej przez szerzenie oświaty, pracowitości i oszczędności. Kółko obejmowało swoją działalnością wsie: Wierzenicę, Kicin, Koziegłowy, Czerwonak, Janikowo, Kliny, Kobylnicę, Dębogórę i Mechowo.

Na uwagę zasługuje oświatowa działalność Augusta Cieszkowskiego. Był zwolennikiem edukacji szerokich rzesz społeczeństwa. Założył szkołę rolniczą w Żabikowie, która dała początek wydziałowi rolniczemu Uniwersytetu Poznańskiego, a później Akademii Rolniczej w Poznaniu, noszącej dziś jego imię. Wielu wielkopolskich leśników jest absolwentami tej uczelni.

14. Leśnictwo Annowo- zespół pomników przyrody

Jak już wspominaliśmy, okoliczne lasy od połowy XIII wieku wchodziły w skład posiadłości zakonu Cysterek z Owińsk. Po rozbiorach rząd pruski skonfiskował dobra cysterskie i w 1797 roku sprzedał je bankierowi berlińskiemu Zygmuntowi Ottonowi von Treskow. W rękach tej rodziny pozostawały one do 1945 roku. Dzisiejszy budynek Leśnictwa Annowo, to dawny dworek myśliwski rodziny von Treskow. Zbudowany został w połowie XIX wieku, z dachem czterospadowym, gankiem i otworami okiennymi o formach gotyckich. W drzewostanie otaczającym leśniczówkę rośnie 11 drzew uznanych za pomnik przyrody. Wszystkie one są oznaczone tabliczkami "Pomnik przyrody".

15. Sposoby zagospodarowania drzewostanów. Odnowienie gniazd. Ochrona przed zwierzyną

Obok hodowli i ochrony lasu użytkowanie jest podstawową dziedziną gospodarki leśnej. Użytkowanie lasu zajmuje się pozyskaniem drewna i jego gospodarki leśnej. Użytkowanie lasu zajmuje się pozyskaniem drewna i jego racjonalnym wykorzystaniem oraz zbiorem płodów runa leśnego tj. grzybów, ziół, owoców i innych.

Drewno od najdawniejszych czasów służyło człowiekowi i pomimo różnych substytutów trudno wyobrazić sobie nasze codzienne życie bez niego. Nie ma bowiem takiego tworzywa sztucznego, którym można by zastąpić drewno i produkcja którego nie powodowałaby zanieczyszczeń środowiska.

Drewno jest jednym, stosunkowo szybko odnawiającym się surowcem naturalnym. Leśnicy kształtują wyręby na minimalnym poziomie społeczeństwa, są one znacznie niższe od rocznego przyrostu miąższości drewna. Racjonalne korzystanie z płodów leśnych, mądre kierowanie siłami przyrody, to ogromnie odpowiedzialne zadanie, które wypełniają leśnicy.

Tak jak już wspominaliśmy przy IV przystanku, pędy młodych drzewek stanowią prawdziwy przysmak dla zwierzyny leśnej. Aby zapobiec wyrządzaniu szkód przez zwierzynę gniazda zostały ogrodzone siatką i żerdziami. Innym sposobem zabezpieczania upraw leśnych przed zwierzyną jest smarowanie młodych drzewek repelentem. To substancja całkowicie nieszkodliwa, służąca zabezpieczeniu drzewka, a dla zwierzyny po prostu jest ona niesmaczna.