Góry Stołowe: raj dla turystów, cyklistów i narciarzy

Góry Stołowe to jedne z najpiękniejszych pasm górskich w Polsce. Każdy, kto je widział oceni je jako niezwykłe, inne od wszystkich, jedyne w Europie o budowie płytowej. Budowa i rzeźba jest podstawowym walorem decydującym o ich atrakcyjności. Niezapomniane panoramy, które roztaczają się z licznych punktów widokowych oraz przeróżne formy skalne stworzone przez naturę przemawiają za tym aby zwiedzić Góry Stołowe.

Góry Stołowe to masyw górski w Sudetach Środkowych, na styku z Sudetami Wschodnimi. Wypiętrzone przed 30 milionami lat są jednymi z nielicznych w Europie gór płytowych. Płyty z górnokredowych piaskowców ciosowych ułożone są poziomo ? stąd nazwa gór, bo płaskie jak stół. Zachodnia część Gór Stołowych leży na terenie Czech. Północno-zachodni skraj pasma w okolicach Mieroszowa ? Gorzeszowa ? Krzeszowa ? Chełmska ? Okrzeszyna nosi nazwę Zaworów. W 1993 na terenie Gór Stołowych utworzono Park Narodowy Gór Stołowych.

Najwyższe szczyty Góry Stołowych:

•     Właściwe Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki 919 m n.p.m.)
•     Broumowskie Ściany (Bożanowski Szpiczak 783 m n.p.m.)
•     Adršpašskoteplické skály (Čáp 785 m n.p.m.)
•     Wzniesienie Ostaša (700 m n.p.m.)
•     Zawory (Róg 712 m n.p.m.)

Góry Stołowe stanowią centralną część niecki śródsudeckiej. Największy obszar w Górach Stołowych zajmują górnokredowe (cenoman, turon, koniak) skały osadowe niecki śródsudeckiej, w północno-zachodniej części leżące prawie poziomo, w północno-wschodniej zapadające lekko ku południowi. Skały te tworzą sześć kompleksów skalnych:

•     piaskowce ciosowe dolne (cenoman)
•     piaskowce glaukonitowe (cenoman)
•     margle ilasto-piaszczyste z wkładkami piaskowca ciosowego (turon dolny lub cenoman ? turon)
•     margle ilaste (turon)
•     piaskowce ciosowe górne (turon górny ? koniak)

Rozwój rzeźby Gór Stołowych rozpoczął się w chwili wycofania się morza górnokredowego. Po wycofaniu się morza nastąpił długotrwały okres spokoju tektonicznego, wskutek czego powstała rozległa powierzchnia zrównania. Pod koniec środkowego oligocenu góry zaczęły się wypiętrzać, powierzchnia zrównania została rozczłonkowana i wyniesiona na różne wysokości. W czasie trwania górnego oligocenu i dolnego miocenu ukształtowała się kolejna powierzchnia zrównania (obecnie na wysokości 500-800 m n.p.m.), po czym w środkowym miocenie nastąpiło kolejne wypiętrzenie, i do środkowego pliocenu wytworzył się trzeci, najniższy poziom zrównań (obecnie na wysokości 400-500 m).

Góry Stołowe zbudowane są z warstw porowatych, łatwo wchłaniających wodę piaskowców i nieprzepuszczalnych, lecz poprzecinanych uskokami margli, co sprzyja występowaniu wód mineralnych. W okolicy istnieje wiele znanych uzdrowisk, takich jak Duszniki-Zdrój (szczawy wodorowęglanowe, wapniowo-magnezowe, sodowe i żelaziste), Polanica-Zdrój (szczawy alkaliczno-ziemne i alkaliczno-ziemno-żelaziste), Kudowa-Zdrój (wody arsenowe).

Góry Stołowe leżą w strefie oddziaływania mas powietrza polarnego, arktycznego, umiarkowanie kontynentalnego, podzwrotnikowego i z wyższych warstw atmosfery. W ciągu roku jest więcej dni pochmurnych, niż słonecznych, największe zachmurzenie występuje w okresie jesienno ? zimowym, najmniejsze w lecie.

Flora

W Górach Stołowych dominują świerki. Od wielu lat sadzone są także buki, jodły i jawory. Na łąkach Gór Stołowych występuje uważany za symbol ziemi kłodzkiej pełnik europejski Trollius europaeus, zwany tu różą kłodzką (niem. Glatzer Rose). Interesujące są tu również występujące m.in. wokół Skałek Łężyckich łąki ostrożeniowe Cirsietum rivularis i łąki ostrożeniowo-rdestowe wokół Karłowa i Pasterki.

W Górach Stołowych w zacienionych i wilgotnych szczelinach skalnych występuje wiele roślin cieniolubnych i higrofilnych. Szczególnie bogata jest flora zarodnikowa, wyróżniają się pod tym względem zwłaszcza zbocza Rogowej Kopy i Szczelińca Wielkiego, gdzie znajduje się np. jedyne w Europie Środkowej stanowisko jednego z gatunków wątrobowców. Na terenie pasma wśród przedstawicieli mchów i wątrobowców występują również endemity i gatunki reliktowe.

Wiele z występujących w Górach Stołowych roślin znajduje się pod ochroną, są to m.in. arnika górska, barwinek pospolity, cis pospolity (głównie stanowiska antropogeniczne), dziewięćsił bezłodygowy, goryczka orzęsiona, lilia złotogłów, parzydło leśne, śnieżyczka przebiśnieg, śnieżyca wiosenna, rosiczka okrągłolistna, storczyk męski, storczyk bzowy, kukułka Fuchsa, kukułka szerokolistna, widłak wroniec, widłak goździsty, wawrzynek wilczełyko, zimowit jesienny, sosna drzewokosa. Poza sosną drzewokosą są to rośliny typowe dla większości pasm sudeckich.

Fauna

Z powodu dużego zalesienia regionu w górach tych można spotkać typowo leśne gatunki zwierząt, takie jak jeleń, sarna lub dzik. Inne ssaki występujące tu, to na przykład borsuk, popielica i orzesznica. Wśród ptaków najwięcej występuje gatunków charakterystycznych dla borów, np. sikora sosnówka, mysikrólik, pliszka górska, rudzik. Wiele gatunków jest bardzo rzadkich: jarząbek, słonka, bocian czarny, trzmielojad, kobuz czy sóweczka i włochatka (charakterystyczne dla tajgi).

Przez Góry Stołowe przebiega zachodnia granica występowania ślimaka karpackiego, do ciekawszych gatunków ślimaków występujących tu zalicza się również jeden z najmniejszych polskich ślimaków, świdrzyk stępiony. W pobliżu potoków możemy natknąć się na salamandrę plamistą, na skałach wygrzewa się czasem żmija zygzakowata. W okolicy granicy polsko-czeskiej występuje sprowadzony tu z Korsyki muflon. Bardzo bogata jest fauna pajęczaków, wiele z nich występuje jedynie tutaj.

Część Gór Stołowych o powierzchni 63 km2 leżąca po stronie polskiej objęta jest Parkiem Narodowym Gór Stołowych (PNGS), utworzonym 16 września 1993 na bazie Stołowogórskiego Parku Krajobrazowego (utworzonego w 1981 r.). Na terenie parku znajdują się trzy rezerwaty: udostępnione dla turystów rezerwaty krajobrazowe „Szczeliniec Wielki” i „Błędne Skały” oraz rezerwat torfowiskowy Wielkie Torfowisko Batorowske, planuje się utworzenie kolejnych rezerwatów: Łężyckie Skałki, Nad Pośną, Pasterska Góra i Rogowa Kopa.

Niegdyś w okolicy Borowiny (wsi leżącej niedaleko Polanicy-Zdroju) istniał rezerwat modrzewia ? niektóre okazy liczyły sobie 200 lat i 30 m wysokości. Drzewa hodowano m.in. na maszty okrętów. W styczniu 1955 drzewostan został on przetrzebiony przez wichurę, po czym zlikwidowany został rezerwat.

Ochroną objęta jest również część Gór Stołowych po stronie czeskiej: cały jej teren objęty jest Obszarem Chronionego Krajobrazu (CHKO) Broumovsko zajmującym powierzchnię 410 km2. Najcenniejsze obszary CHKO Broumovsko (najbardziej chronione, tzw. strefa pierwsza) to trzy rezerwaty na terenie Skał Adrszpasko-Teplickich, dwa na północny zachód od miasta Police nad Metują, i Rezerwat Przyrody Broumovskie Ściany. Druga strefa CHKO Broumovsko to głównie łąki i pastwiska, trzecia to obszary uprawne, a czwarta to teren miast i ich okolic.

Turystyka w Górach Stołowych nabrała rozpędu od XIX w.  Stopniowo polepsza się także infrastruktura turystyczna.

Atrakcje turystyczne

Najwyższym szczytem Gór stołowych jest Szczeliniec Wielki (czes. Velká Hejšovina) 919 m n.p.m., w formie widocznego z daleka płaskowyżu ? najwyżej położonym punktem jest 12-metrowa skała Fotel Pradziada.

Inne znane szczyty Gór Stołowych po stronie polskiej to:

• Skalniak (czes. Bor) (915 m n.p.m.)
  Szczeliniec Mały (896 m n.p.m.)
  Narożnik (851 m n.p.m.)

Po stronie czeskiej:

• Božanovský Špičak (773 m n.p.m.)
  Koruna (769 m n.p.m.)
  Hvězda (671 m n.p.m.)
  Ostaš (700 m n.p.m.)

Rezerwat Błędne Skały, Skalne Grzyby, Kamień Popielny, Białe Ściany, Radkowskie Skały, Szosa Stu Zakrętów, Skałki Łężyckie, Wielkie Torfowisko Batorowskie, skalne grzyby koło Złotna, Broumovské stěny, Adršpašskoteplické skály.

W okolicy Gór Stołowych warto zwiedzić również liczne zabytki, w tym:

•     Wambierzyce zwane „Śląską Jerozolimą”
•     Kaplica Czaszek w Czermnej koło Kudowy-Zdroju
•     Skansen budownictwa sudeckiego w Pstrążnej
•     Fort Karola na górze Ptak w pobliżu Karłowa
•     Drewniane dzwonnice sygnalizacyjne w Dańczowie, Jerzykowicach Wielkich i Kudowie
•     Dworek Chopina w Dusznikach-Zdroju
•     Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju w zabytkowej papierni

Szlaki w polskiej części Gór Stołowych

•     szlak turystyczny czerwony ? fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. M. Orłowicza. Kudowa-Zdrój ? Błędne Skały ? Karłów ? Skalne Grzyby ? Wambierzyce (czas przejścia ok. 460 min w kierunku z Kudowy-Zdroju do Wambierzyc, ok. 470 min w kierunku przeciwnym)
•     Atrakcje: Błędne Skały, Skalniak, Szczeliniec Wielki, Skalne Grzyby.
•     szlak turystyczny zielony Kudowa-Zdrój ? Błędne Skały ? Pasterka ? Karłów ? Skały Puchacza ? Batorów (czas przejścia z Kudowy-Zdroju do Batorowa ok. 400 min, ok. 380 min w kierunku przeciwnym)
•     Atrakcje: Błędne Skały, Pasterka, Skały Puchacza, Urwisko Batorowskie.
•     szlak turystyczny zielony Kudowa-Zdrój ? Krucza Kopa ? Polana YMCA (czas przejścia z Kudowy-Zdroju do Polany YMCA ok. 145 min i ok. 120 min w kierunku przeciwnym)
•     Atrakcje: Buczyny w rejonie Rogowej Kopy, panorama z punktu widokowego przy krzyżu na Kruczej Kopie.
•     szlak turystyczny zielony Kulin Kłodzki ? Łężyckie Skałki ? Lisia Przełęcz (czas przejścia z Kulina Kłodzkiego na Lisią przełęcz ok. 140 min i ok. 125 min w kierunku przeciwnym)
•     Atrakcje: roślinność łąkowa Skałek Łężyckich.
•     szlak turystyczny żółty Radków ? Pasterka ? Przełęcz między Szczelińcami ? Karłów ? Lisia Przełęcz ? Białe Skały ? Skalne Grzyby ? Batorówek (czas przejścia z Radkowa do Batorówka ok. 410 min i ok. 355 min w kierunku przeciwnym)
•     Atrakcje: Narożnik, Niknąca Łąka, Skalne Grzyby
•     szlak turystyczny niebieski Karłów ? Lisia Przełęcz ? Skały Puchacza ? Duszniki-Zdrój (czas przejścia z Karłowa do Dusznik-Zdroju ok. 155 min i ok. 185 min w kierunku przeciwnym)
•     szlak turystyczny niebieski Wambierzyce ? Pielgrzym ? Skalne Grzyby ? Batorówek (czas przejścia z Wambierzych do Batorówka ok. 150 min i ok. 130 min w kierunku przeciwnym)
• Szlaki niebieskie pełniące funkcje łączników między szlakami innych znaków:
•     szlak turystyczny niebieski Dańczów ? Darnków (czas przejścia z Dańczowa do Darnkowa ok. 85 min i ok. 70 min w kierunku przeciwnym)
•     szlak turystyczny niebieski Radków ? Przełęcz między Szczelińcami (czas przejścia z Radkowa do Przełęczy między Szczelińcami ok. 110 min i ok. 70 min w kierunku przeciwnym)
•     szlak turystyczny niebieski Radków ? Droga nad Urwiskiem (czas przejścia ok. 100 min z Radkowa do Drogi nad Urwiskiem i ok. 80 min w kierunku przeciwnym)
•     szlak turystyczny niebieski Polana YMCA ? Błędne Skały (czas przejścia z Polany YMCA na Błędne Skały ok. 30 min i ok. 25 min w kierunku przeciwnym)

Tereny Gór Stołowych są znakomitym miejscem do uprawiania wspinaczki. W środowisku polskich wspinaczy cały obszar Gór Stołowych określa się mianem Hejszowiny. Od 1997 r. wspinaczka w rejonie Szczelińca Wielkiego jest obłożona licznymi restrykcjami przez zarząd Parku Narodowego Gór Stołowych. Obecnie obowiązuje zakaz wspinania się na wolno stojące skałki na szczycie masywu Szczelińca i dozwolone jest tylko wspinanie się po dolnych ścianach masywu. Jednak nawet dostęp do dolnych ścian jest obłożony limitem 150 przejść rocznie. Ponadto wolno się wspinać w rejonach: Filary Skalne, Radkowskie Skały, Narożnik, Kopa Śmierci, Stary Biwak. Wejście na ściany jest dozwolone tylko dla wspinaczy posiadających co najmniej stopień taternika kandydata oraz wymaga wpisania się do książki wyjść, dostępnej w chatce Łódzkiego Klubu Wysokogórskiego znajdującego się w położonej nieopodal wsi o nazwie Pasterka. Od 2005 r. wprowadzono obowiązek wykupywania od Parku Narodowego stosownego zezwolenia.

Aby móc się wspinać po stronie czeskiej, należy być zarejestrowanym w ČHS lub w organizacjach członkowskich UIAA, wspinać można się wyłącznie w wyznaczonych obszarach lub pod nadzorem instruktora wspinaczki; w niektórych rejonach wspinaczka jest zabroniona. Do najbardziej znanych terenów wspinaczkowych po czeskiej stronie zaliczają się Broumovské stěny, Adršpašsko-teplické skály i Wzniesienie Ostaša.

W całym rejonie, zarówno po czeskiej jak i polskiej stronie zabronione jest stosowanie metalowego sprzętu asekuracyjnego (zamiast tego stosuje się tzw. węzełki) i wspinania się po mokrej skale. Obie zasady wynikają z faktu, że piaskowiec jest bardzo kruchą skałą, której wytrzymałość mechaniczna bardzo spada, gdy skała jest nasycona wilgocią.

W polskiej części gór w zimie wytyczane są trzy główne pętle tras biegowych. Należy pamiętać, że czasem, ze względu na warunki śniegowe przebieg tych tras zmienia się.

•    Szlak biegowy zielony.svg Karłów ? Łąki Pasterskie ? Pasterka ? Karłów (12 km)
•   Szlak biegowy czerwony.svg Karłów ? Praski Trakt ? Zbój (obok Wielkiego Torfowiska Batorowskiego) ? Karłów (7,5 km)
•  Szlak biegowy niebieski.svg Batorówek ? Kręgielny Trakt ? skrzyżowanie przy Wielkim Torfowisku Batorowskim ? Praski Trakt ? Krzywa Droga ? Batorówek (9 km, ma połączenie z trasą o czerwonym znaku)

Turystyka rowerowa

Przez Góry Stołowe prowadzą międzynarodowe trasy rowerowe „Góry Stołowe”, oznaczona kolorem niebieskim o długości 125 km ? (w tym 64 km po stronie polskiej i 61 po stronie czeskiej) i „Ściany” oznaczony kolorem czerwonym ? połowę krótszy. Obie te trasy są poprowadzone prawie wyłącznie po drogach utwardzonych i są przeznaczone dla kolarzy trekingowych. Od 2003 r. sieć tras rowerowych po polskiej stronie jest sukcesywnie rozwijana.

Aktualnie istnieją już 3. trasy rowerowe dla kolarzy górskich. W 2005 r. otwarto nowy górski szlak rowerowy z Pasterki na Machovský Kříž, który połączył czeską i polską sieć szlaków rowerowych przeznaczonych dla kolarzy górskich. Część spośród szlaków pieszych w Górach Stołowych nadaje się do jazdy na rowerze, można tu jednak natknąć się na niespodzianki w postaci ścieżek zawalonych na długich odcinkach ściętymi gałęziami, ścieżek prowadzących przez grzęzawiska, stromych schodów i wąskich przejść między skałkami. Jazda po pieszych szlakach na terenie Parku Narodowego rowerem jest jednak formalnie zakazana.

Po stronie czeskiej, gdzie turystyka rowerowa jest o wiele popularniejsza, istnieje od dawna rozbudowana sieć tras wytyczonych specjalnie dla rowerów licząca kilkadziesiąt różnych szlaków. Podobnie jak po polskiej stronie jazda po szlakach pieszych jest zabroniona w obszarach chronionych, chyba że po szlaku pieszym prowadzi jednocześnie szlak rowerowy. Na tych odcinkach piesi mają jednak pierwszeństwo przed rowerzystami.

Międzynarodowe trasy rowerowe

•     szlak rowerowy niebieski Międzynarodowa Trasa „Góry Stołowe” (nr 4020) ? o łącznej długości 126 km po obu stronach granicy (65km po stronie polskiej) przebieg trasy po stronie polskiej: przejście graniczne Tłumaczów ? Gajów ? Radków ? Ratno Dolne ? Wambierzyce ? Studzienna ? Chocieszów ? Wolany ? Polanica-Zdrój ? Szczytna ? Duszniki-Zdrój- Słoszów ? Kulin ? Gołaczów ? Dańczów ? Kudowa-Zdrój ? przejście graniczne Czermna / Malá Čermná
•     szlak rowerowy czerwony Międzynarodowa Trasa „Ściany” (nr 4001), tworząca pętlę na terenie Polski i czech. Jej łączna długość to 56 km, z czego 19 km w Polsce. Przebieg po stronie polskiej: przejście graniczne Bożanov/Radków ? Radków ? Karłów ? przejście graniczne Ostra Góra/Machovská Lhota.
•     szlak rowerowy zielony Trasa im. T.G. Masaryka ? utworzona w 2004 r., nazwana na cześć przedwojennego prezydenta Czechosłowacji, który odwiedzał Góry Stołowe. Po stronie polskiej trasa ta ma 18 km, jej przebieg: przejście graniczne Żd’árky/Pstrążna (przekraczanie granicy jest niemożliwe do czasu otwarcia przejścia!) ? Pstrążna (Skansen) ? Rozdroże pod Lelkową ? Jakubowice ? Kudowa-Zdrój ? Czermna (Kaplica Czaszek) ? Słone ? przejście graniczne Kudowa Słone/Náchod.
•     szlak rowerowy czerwony Trasa Rytně ? Karłów ? Łączy miejscowości Rytně i Karłów, częściowo pokrywa się z trasą im. T.G. Masaryka. Po stronie polskiej ma 17,5km długości: przejście graniczne Kudowa Słone / Náchod ? Słone ? Czermna (Kaplica Czaszek) ? Pstrążna ? Rozdroże pod Lelkową ? Polana YMCA ? Szosa Stu Zakrętów ? Karłów

Niektóre oznakowane cyklotrasy w Czechach

• szlak rowerowy niebieski nr 4001 Trasa widokowa (27 km), niebieski znak
• szlak rowerowy zielony nr 4003 Droga Pana (5 km)
• szlak rowerowy zielony Trasa Szczeliniec biegnie w całości na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych, tworząc pętlę o długości 24 km. Jej przebieg: Karłów ? Pasterka ? Droga nad Urwiskiem ? Skalne Grzyby ? Batorów ? Karłów.
• szlak rowerowy żółty ? żółte szlaki rowerowe są w Górach Stołowych łącznikami między trasami innych znaków

Ścieżki dydaktyczne

                                    Błędne Skały:

                                      Kudowa Zdrój:

                                                                                               Pijalnia Wód Mineralnych w Kudowie Zdrój:

                                    Przez Kudowę Zdrój na rowerach:

                                    Szlak Ginących Zawodów: