Odpady są bardzo wdzięcznym tematem działań z zakresu edukacji ekologicznej. Mogą stanowić zarówno interesujący materiał dydaktyczny, wykorzystywany podczas prelekcji, jak i ?surowiec?, z którego wytworzymy różnego rodzaju przedmioty, w trakcie zorganizowanych w tym celu warsztatów.
Warsztaty kreatywne, służące tworzeniu rozmaitych przedmiotów użytkowych z odpadów (np. makulatury, rolek po papierze toaletowym, butelek plastikowych, płyt CD, klawiatur komputerowych), wciąż zyskują na popularności. Zajęcia tego typu rozwijają zdolności manualne, propagują proekologiczne zachowania, a także pokazują, jak dać drugie życie niepotrzebnym produktom codziennego użytku i przemienić je w unikatowe przedmioty. Przedsiębiorstwa, gminy oraz zakłady komunalne coraz częściej wykorzystują tę formę edukacji, zarówno jako element zajęć dotyczących gospodarki odpadami, prowadzonych w placówkach oświatowych, jak i wydarzeń plenerowych (pikników rodzinnych, festynów, dni otwartych itp.). Oprócz funkcji rozrywkowej ważne jest przekazywanie bardzo istotnych treści dotyczących zagospodarowania odpadów, dlatego warsztaty powinny być organizowane przez osoby, które mają odpowiednie przygotowanie merytoryczne w zakresie ochrony środowiska. Bardzo popularnym tematem warsztatów jest tworzenie biżuterii z odpadów, np. z przycisków klawiatury komputera bądź papierowej wikliny. W wykonywanie takiej unikatowej biżuterii angażują się nie tylko dzieci, ale i dorośli. Ponadto powstają podkładki pod kubki, piórniki, skarbonki, zabawki, pojemniki na przybory szkolne, kartki okolicznościowe, a także elementy wyposażenia wnętrz, np. pufy z opon, stoły oraz siedziska z palet itp. Niezależnie od wyboru surowca (materiału odpadowego) lub tematyki warsztatów, najważniejsze jest przekonywanie ich uczestników do konieczności selektywnej zbiórki odpadów oraz celowości podejmowania działań zmierzających do ponownego ich wykorzystywania. Tylko wówczas warsztaty będą miały sens.
Gra warta? nagród
Nowatorską formą edukacji są gry miejskie. Ich uczestnicy, zebrani w kilkuosobowe zespoły, przemieszczają się po wyznaczonym terenie, rozwiązując rozmaite zadania tematyczne. Grę wygrywa ta drużyna, która nie tylko rozwiąże każdą zagadkę, ale też zrobi to w najkrótszym czasie. Gry miejskie są wykorzystywane również w edukacji recyklingowej, a zadania, które muszą być w ich ramach wykonane, polegają m.in. na rozwiązywaniu rebusów i krzyżówek z zakresu gospodarki odpadami, segregacji odpadów na czas czy też łączeniu pojęć dotyczących odpadów (np. odpady opakowaniowe, odzysk, recykling) z właściwymi opisami. Stopień trudności gry musi być dopasowany do wieku uczestników. Często, aby pominąć obowiązek uzyskania pozwolenia na wyjście uczniów ze szkoły, grę prowadzi się na terenie placówki, a punkty z zadaniami umieszcza się np. w szatni, bibliotece, pokoju nauczycielskim czy sekretariacie. Rozwiązanie jednego zadania wskazuje uczniom punkt, w którym znajduje się kolejne. Gry tego typu były elementem kilku kampanii edukacyjnych, w tym ogólnopolskiej kampanii ?Misja-emisja? oraz obchodów akcji ?Sprzątanie świata?, w ramach której m.in. Urząd Miejski w Kole przygotował grę terenową pn. ?wKOŁO odpadów?. Uczestnictwo w tego typu zmaganiach wymaga pewnego wysiłku intelektualnego i fizycznego, dlatego by zachęcić społeczeństwo do udziału w grze, warto zapewnić atrakcyjne nagrody.
Lekcje o recyklingu
Bardzo często elementem działań z zakresu edukacji ekologicznej na temat odpadów są prelekcje w szkołach. Zdarza się, że w ramach jednego projektu edukacyjnego planowanych jest nawet kilkaset zajęć, co stanowi olbrzymie wyzwanie organizacyjne. Z każdą placówką trzeba bowiem nie tylko ustalić termin zajęć, ale także poznać jej warunki techniczne ? rodzaj pomieszczenia, w jakim zajęcia mają się odbyć, dostępność sprzętu multimedialnego oraz nagłaśniającego itp. Pojawiają się więc pierwsze problemy ? w salach nie mieści się określona w projekcie liczba osób czy też placówki nie chcą angażować się w przygotowanie tego typu zajęć (?bo nie mają tego w podstawie programowej?, ?bo nikt tego z nimi nie uzgadniał? itp.). Na szczęście większość niezdecydowanych szybko udaje się przekonać przy wsparciu organizatora kampanii (najczęściej gminy lub związku międzygminnego). Prelekcje dotyczące gospodarki odpadami najczęściej dedykowane są klasom IV-VI szkół podstawowych oraz klasom gimnazjalnym, ale zdarza się, że zajęcia planuje się dla pozostałych grup wiekowych. Podczas przygotowywania koncepcji prelekcji warto mieć na uwadze wiek odbiorców i uwzględnić przygotowanie kliku scenariuszy zajęć oraz wariantów materiałów dydaktycznych (np. prezentacji multimedialnych), aby uniknąć sytuacji niedostosowania przekazu i środków do wieku odbiorców, co, niestety, nierzadko ma miejsce.
Problemy nie tylko techniczne
Bolączką często staje się też wielkość grup, gdyż zdarza się, że liczą one ponad 100 osób, a zajęcia odbywają się na sali gimnastycznej. Trudno wówczas skupić uwagę odbiorców przez dłuższy czas, więc jakość prelekcje tracą na jakości. Uwzględniając organizację prelekcji jako elementu kampanii informacyjno-edukacyjnej, należy dokładnie przeanalizować liczbę potencjalnych odbiorców i w przypadku, gdy ilość uczniów biorących udział w pojedynczej prelekcji jest większa niż pięćdziesiąt, warto rozważyć podział grupy na kilka mniejszych. Najlepsze efekty z pewnością udaje się osiągnąć w zespołach maksymalnie 30-osobowych. Owszem, wiąże się to z większą ilością prelekcji, a tym samym z większymi kosztami projektu, ale lepiej kampanię prowadzić dłużej, lecz z wyższą efektywnością. Odrębną kwestią jest dobór materiałów informacyjno-edukacyjnych, które są przekazywane uczestnikom prelekcji. Również one powinny odznaczać się atrakcyjnością i walorami edukacyjnymi ? w przeciwnym razie szybko staną się? odpadami. Jeśli w ramach działań decydujemy się na ulotki, to ze względu na fakt, że skupiają uwagę odbiorcy na krótko, muszą być interesujące zarówno pod względem merytorycznym, jak i graficznym. Tylko wówczas istnieje szansa, że zostaną zauważone i zapamiętane. Ciekawym narzędziem edukacyjnym są np. komiksy, które, bazując na intrygującej historii, niejako mimochodem edukują dzieci i młodzież (a także osoby dorosłe) w zakresie właściwego postępowania z odpadami. Takimi publikacjami może pochwalić się już coraz więcej przedsiębiorstw, w tym m.in. MZO w Ostrowie Wielkopolskim oraz Carlsberg Polska (w ramach kampanii ?Weź mnie w obroty?).
Niska cena = niska jakość?
Przedsiębiorstwa bardzo często podejmują działania z zakresu edukacji ekologicznej we własnym zakresie, ale także zlecają ich przygotowanie podmiotom zewnętrznym, wyłaniając je w postępowaniach przetargowych. Niestety, nierzadko zdarzają się sytuacje, kiedy najważniejszym kryterium wyboru podwykonawcy jest cena, co nie zawsze idzie w parze z jakością świadczonych usług, w tym z wartością merytoryczną materiałów informacyjno-promocyjnych. Chcąc więc uniknąć tego typu sytuacji, warto tak przygotowywać dokumentacje przetargowe, by jak najwięcej dowiedzieć się o potencjalnych wykonawcach i ich doświadczeniu, a elementami decydującymi o wyborze uczynić nie tylko cenę, ale także doświadczenie, koncepcję realizacji działań czy też referencje podmiotów, które już skorzystały z usług danego oferenta.
Czynników warunkujących powodzenie kampanii edukacyjnej, dotyczącej właściwego postępowania z odpadami, w tym ich selektywnego zbierania i recyklingu, można wymienić wiele, jednak najważniejsze jest to, by nie była to akcja jednorazowa, ponieważ zamierzony efekt przyniosą tylko działania długofalowe. Może się nawet okazać, że zmiana świadomości i postępowania Polaków z odpadami wymaga również zmiany pokoleniowej. A biorąc pod uwagę zapisy w obowiązującym prawie, dotyczące wymaganych poziomów recyklingu, tak wiele czasu nie mamy.
Małgorzata Masłowska-Bandosz, kierownik Działu Edukacji Ekologicznej, ABRYS
Artykuł opublikowany został w czasopiśmie „Recykling” nr 1 (181) 2016
Chcesz przeczytać więcej na temat recyklingu? Zachęcamy do lektury kwartalnika „Recykling?, którego zakup możliwy jest m.in. TUTAJ
