Do niedawna w działaniach ekologicznych kierowaliśmy swoją uwagę głównie ku przyrodzie ożywionej. Aż przyszedł czas refleksji? (…) Gdyby nie skały, powietrze, woda nie byłoby roślin i zwierząt. Nie byłoby nas – opowiada nauczycielka z Jonkowa, Pani Małgorzata Świderska.
Wiele tych pytań, będących czasem zupełną tajemnicą, pozwala zrozumieć geologia. Jest to nauka dla ludzi dociekliwych i z wyobraźnią. A my tacy jesteśmy. Postanowiliśmy się nią zająć, aby rozwikłać zagadki przeszłości. Krok po kroku odkrywamy tajemnice schowane przed nami coraz głębiej pod powierzchnią Ziemi.
Utworzyliśmy Szkolne Lapidarium Geologiczne, w którym zgromadziliśmy okazy skał występujących w naszej gminie. Są wśród nich skały magmowe (np.: granity, porfiry, bazalty) osadowe (np.: wapienie, piaskowce, opoki, torf), metamorficzne (np.: gnejs, kwarcyt, marmur). Szczególne miejsce zajmuje tu zlepieniec plejstoceński – skała unikatowa w skali kraju. Ważne miejsce w lapidarium zajmuje również GeoTrop „…prawie milion lat temu był tu lodowiec”.
Przedstawia pochodzenie naszych skał i genezę form terenu. Jest naszym pierwszym krokiem ku wielkiej niewiadomej. Powoli posuwamy się dalej uzupełniając kolekcję skał o bogaty zbiór skamieniałości różnej wielkości od 1 do 5cm, ale zdarzają się i większe, np. 10-centymetrowy belemnit. Zbiór tworzą: belemnity, ramienionogi, ślimaki, małże, liliowce, łodziki, jeżowce, koralowce, gąbki a nawet trylobity. Są to organizmy morskie, ale nie oznacza to jednak, że na terenie północno-wschodniej Polski znajdowało się morze. Jest to materiał przyniesiony tu przez lodowiec ze Skandynawii. „Nasze” koralowce i mięczaki spoczywają znacznie głębiej, przykryte przez grube warstwy osadów.
Zbiór skamieniałości jest w całości dziełem pracy naszych młodych paleontologów w żwirowniach, na podwórkach, polnych drogach… Poświęcają oni dużo czasu na poszukiwania. Często angażują w to swoich rodziców. Przeglądają literaturę fachową w poszukiwaniu odpowiedzi na nurtujące ich pytania związane z dawnymi organizmami. Rozwiązują w ten sposób kolejne zagadki przeszłości. Ich wiedza na ten temat i trafność w określaniu skamieniałości zadziwia nie jednego dorosłego. Uczniowie tworzą już nawet pierwsze przydomowe lapidaria!
Jesienią nasze lapidarium wzbogaci się o nowy GeoTrop „Tajemnice ukryte w mazurskich żwirowniach”. Zawiera on zdjęcia naszych skamieniałości zebranych przez uczniów, a powstał przy współpracy z Państwowym Instytutem Geologicznym w Warszawie i Olsztyńskim Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie. Honorowy patronat nad GeoTropem objął Wójt Gminy Jonkowo, który chętnie wspiera nas w działaniach ekologicznych.
Wiedzę o geologii naszej gminy Jonkowo postanowiliśmy poszerzyć w tym roku o geostanowiska, czyli obiekty przyrody nieożywionej, reprezentujące historię geologiczną naszego obszaru. Planujemy stworzyć mapę geostanowisk gminy Jonkowo. Zorganizowaliśmy do tej pory kilka wypraw, w czasie których określiliśmy współrzędne geograficzne miejsc ciekawych geologicznie posługując się GPS. W swoich wędrówkach posługiwaliśmy się również mapami i kompasami. Były to też ciekawe lekcje orientacji w terenie. Wykorzystywaliśmy także szkolny niwelator (wykonany przez jedną z uczennic) do pomiaru wysokości względnych form polodowcowych – chcieliśmy sprawdzić, która z nich jest najwyższa. Stworzyliśmy dokładną dokumentację fotograficzną tych miejsc. Dzięki naszym wyprawom zinwentaryzowaliśmy 5 geostanowisk: torfaki i żwirownię w Jonkowie, głazowisko w rezerwacie „Kamienna Góra” oraz Jezioro Łomskie i Jezioro Pupkowskie.
Dużą rolę odgrywają wyprawy na żwirownie, które są nie tylko kopalniami surowców, ale również wiedzy o procesach, które kiedyś tu zachodziły. Widoczne jest to w rodzajach osadów i ich ułożeniu. Te procesy zachodzą i dzisiaj. Ślady i obecność erozji, wietrzenia czy ruchów masowych są doskonale widoczne. Skośnie warstwowane piaski i żwiry pomiędzy pokładami glin morenowych są dowodem płynięcia tu wód, które w czasie cofania się lodów płynęły z ich krawędzi… Pobyt w żwirowni jest też świetną okazją do poszukiwań okazów geologicznych – skał i skamieniałości. Przynosimy stamtąd wspaniałe trofea.
Walory żwirowni poznali i docenili również nauczyciele przyrody z województwa warmińsko-mazurskiego, którzy mieli okazję wziąć udział w warsztatach geologicznych zorganizowanych przez naszą szkołę oraz Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie.
Wyprawy na torfaki i do rezerwatu wzbogaciły naszą wiedzę o informacje o gatunkach roślin i zwierząt chronionych, które tu występują, jak np. bóbr, traszka grzebieniasta, kukułka krwista, rosiczka okrągłolistna, kruszczyk błotny. Stwierdziliśmy, że obszary te w pełni zasługują na to aby włączyć je do obszarów Natura 2000.
Poznawanie przeszłości geologicznej staje się dla nas bardzo ważnym elementem bliższego poznania fauny i flory a także przeszłości i teraźniejszości kulturowej i gospodarczej gminy Jonkowo. Okazuje się być fascynującym zagadnieniem, które zamierzamy kontynuować w następnych latach. Zauważamy coraz więcej uroku , który kryje w sobie odtwarzanie na podstawie obserwowanych w przyrodzie faktów tego, co działo się przed milionami lat.
Małgorzata Świderska
Szkoła Podstawowa w Jonkowie
Geologia to nauka dla ludzi dociekliwych i z wyobraźnią. / Fot. Małgorzata Świderska
Poznawanie przeszłości geologicznej staje się dla nas bardzo ważnym elementem bliższego poznania fauny i flory. / Fot. Małgorzata Świderska
